Foto ilustruese

Julio Cortazar

Mos u shqetëso, më ndje për këtë gjest padurimi. Ishte tërësisht e natyrshme ta zije në gojë Lusion, ta kujtoje atë në çastet e nostalgjisë, në ato çaste kur e lë veten të pushtohet prej atyre mungesave që i quajmë kujtime dhe duhet ta mbushim me fjalë e me imazhe gjithë atë zbrazëti të pangopshme.

Pastaj, kushedi, do ta kesh vënë re sesa të tërheq kjo mëdhesë, mjafton të qëndrosh në verandë e të shohësh një copë herë nga lumi dhe nga portokajtë dhe befas, në mënyrë të pabesueshme, gjendesh larg Buenos Airesit, i humbur në një botë të thjeshtë.

Më kujtohet Lainesi kur na thoshte se Delta duhej të ishte quajtur Alfa. Edhe atëherë, në orën e matematikës, kur ti… Por pse e përmende Lusion, ishte e nevojshme të thoshe: Lusio?

Ja ku e ke konjakun, hidh. Ndonjëherë pyes veten pse ende bezdisesh dhe vjen të më vizitosh. Baltos këpucët, duron mushkonjat dhe erën e llambës me vajgur… E mirë, mos bëj  fytyrën e shokut të fyer. S’doja të thosha atë, Maurisio, por në të vërtet je i vetmi që ka ngelur, nga grupi i asokohe tashmë nuk shoh më asnjë. Ti, çdo pesë a gjashtë muaj më dërgon letra dhe pastaj barka të sjell bashkë me një pako librash dhe shishesh, me lajme nga ajo botë e largët më pak se pesëdhjetë kilometra dhe ndoshta me shpresën të më shkulësh ndonjë ditë nga kjo kasolle gjysmë e kalbur. Mos u fyej, por besnikëria jote miqësore pothuaj më tërbon. Kuptoje, ajo ka një farë qortimi dhe, kur ti ikën, ndihem i gjykuar, gjithë zgjedhjet e mia përfundimtare më duken forma të thjeshta të hipokondrisë, që një udhëtim në qytet do të mjaftonte për ta flakur në djall. Ti i përket atij lloji dëshmitarësh të përzemërt që, edhe në ëndrrat më të këqija, na përndjekin me buzëqeshje.

Dhe meqë po flasim për ëndrrat, e meqë përmende Lusion, pse mos të ta tregoj ëndrrën, ashtu siç ia tregova edhe atij dikur. Ishte pikërisht këtu, por në ato kohë – sa vite kanë kaluar, miku im? – të gjithë ju vinit të kalonit sezonin tek mëdhesa që ma linin prindërit mua, na i shkrepte të lundronim, të lexonim poezi deri në marramendje, të dashuroheshim dëshpërimisht pas gjërave më të çastshme dhe më jetëshkurtra, të gjitha këto mbështjellë me një pedanteri të çiltër e të pamatë, me një ëmbëlsi prej këlyshësh torollakë. Ishim aq të rinj, Maurisio, ishte aq e lehtë të besonim se ndiheshim të mërzitur, të përkëdhelnim imazhin e vdekjes mes disqeve të xhazit dhe mates së hidhur, zotër të një pavdekësie të patundshme prej pesëdhjetë a gjashtëdhjetë vitesh për të jetuar. Ti ishe më i ndrojturi, që atëherë e shfaqje atë besnikëri të sjellshme që s’mund të refuzohet, siç refuzohen besnikëri të tjera më të paedukata. Na shihje pak prej së largu, dhe që atëherë mësova të admiroja tek ty cilësitë e maceve. Dikush është duke folur me ty dhe në të njëjtën kohë është sikur të qe vetëm, e ndoshta është pikërisht për këtë që dikush flet me ty, ashtu siç po bëj edhe unë tani. Por asokohe ishin edhe të tjerët, dhe luanim duke e marrë seriozisht njëri-tjetrin. E di ti, e tmerrshmja e atij momenti të rinisë është se, në një orë të errët dhe të paemërt, gjithçka pushon së qeni serioze për t’iu dorëzuar maskës së qelbur të seriozitetit që duhet vendosur në fytyrë, e tani unë jam doktor filani, dhe ti inxhinier fistani, kemi ngelur prapa në mënyrë të dhunshme, fillojmë të shihemi ndryshe, edhe pse për një farë kohe vazhdojmë me ritualet, me lojërat e zakonshme e me darkat e shoqërisë që hedhin kamerdaret e tyre të fundit të shpëtimit në mes të shpërndarjes dhe braktisjes, dhe gjithçka është kaq tmerrësisht e natyrshme, Maurisio, disave u dhemb më shumë se të tjerëve, por ka edhe nga ata si ty që kalojnë nëpër vitet e tyre pa e ndier, që u duket normal një album ku e sheh veten me pantallona të shkurtra, me një kapelë kashte apo me uniformën e ushtarit… Atëherë, po flisnim për një ëndërr që pata asokohe, një ëndërr që niste këtu në verandë, unë duke vështruar hënën e plotë mbi kallamishte, duke dëgjuar bretkosat që kuisnin ashtu siç nuk kuisnin as qentë dhe pastaj duke ndjekur një shteg të mugët gjer në bregun e lumit, duke ecur ngadalë përgjatë bregut me ndjesinë se jam zbathur e se këmbët më zhyten në baltë.

Në ëndërr isha i vetëm në ishull, diçka e çuditshme për ato kohë; nëse do ta ëndërroja tani, vetmia nuk do të më dukej aq e përafërt me makthin, siç më dukej asokohe. Një vetmi me hënën paksa e kacavjerrë në qiellin e bregut tjetër, me pllaquritjen e lumit dhe, kur e kur, me goditjen e shtypur të një pjeshke që binte në një pellgaçe.

Në atë moment edhe bretkosat kishin heshtur, ajri ishte i ngjitshëm, njësoj si këtë natë, ose siç është gjithmonë këtu, por dukej se ishte e nevojshme të vazhdoja, ta lija prapa molin, të futesha nga kthesa e gjerë e bregut, të kaloja mes portokajve, gjithmonë me hënën përballë. Nuk po shpik asgjë, Maurisio, kujtesa e di se çfarë duhet të ruajë të paprekur. Po të tregoj të njëjtën gjë që asohere i tregova Lusios, i afrohesha vendit ku kallamat rralloheshin pak nga pak dhe një gjuhëz toke përparonte mbi lumë, e rrezikshme prej baltës dhe afërsisë së kanalit, sepse në ëndërr unë e dija se ai ishte një kanal i thellë dhe plot ngjille, i afrohesha skajit, hap pas hapi, duke u fundosur në baltën e zverdhët dhe të ngrohtë prej hënës.

E ashtu ngela tek buza, duke këqyrur kallamishtet e zeza në anën tjetër, ku uji humbiste fshehtazi, ndërsa këtu, kaq pranë, lumi zgjaste dorën tinëzisht duke kërkuar ku të kapej, me kokëfortësi pasi rrëshqiste çdo herë. Gjithë kanali ishte hënë, një grumbull i pamasë thikash që më çante sytë dhe sipër një qiell që më shtypte paskokën dhe shpatullat, duke më detyruar të shihja pafundësisht ujin. Por, kur përpjetë lumit pash trupin e të mbyturit, duke u lëkundur lehtësisht, si për t’u liruar nga kallamat e bregut tjetër, arsyeja e natës, dhe pse unë gjendesha në të, u zgjidh me atë njollë të zezë që varej teposhtë, që përsillej shumë ngadalë, e mbajtur për njërën këmbë, për njërën dorë, duke u përkundur butësisht, për t’u lëshuar e për të dalë nga kallamishtja, derisa të hynte në rrymën e kanalit dhe pastaj t’i afrohej ritmikisht breglumit të lakuriqtë, ku hëna do t’i derdhej e plotë në gjithë fytyrën.

Je zbehur, Maurisio. E kthejmë nga një konjak, po deshe. Edhe Lusio u zbeh pak, kur i tregova ëndrrën. Vetëm më tha: “Sa i mbajtke mend detajet!” Por ndryshe nga ty, i sjellshëm si gjithmonë, ai dukej se i paraprinte asaj që i tregoja, sikur të kishte frikë se papritur do të harroja vazhdimin e ëndrrës.

Por ende mungonte diçka, po të thosha se rrjedha e kanalit e bënte trupin të rrotullohej, luante me të para se ta sillte tek ana ime dhe, në skajin e gjuhëzës së tokës, unë prisja atë çastin kur do të kalonte pothuaj tek këmbët e mia e do të mund t’i shihja fytyrën.

Një tjetër rrotullim, një krahë i nderur butësisht, sikur ende të ishte duke notuar, hëna ngulur në gjoks, duke i kafshuar barkun dhe këmbët e zbehta, duke e lakuriqur përsëri të mbyturin shtrirë shpinas. Aq pranë meje saqë do të më mjaftonte të përkulesha për ta kapur prej flokësh, aq pranë sa e njoha. Maurisio, ia pash fytyrën dhe klitha, besoj, diçka si një klithje që më shkuli prej vetvetes dhe më vërviti në zgjim, në kanën me ujë që e piva me gulçime, në vetëdijen time të shtangur e të turbulluar, pasi tashmë nuk më kujtohej më fytyra që sapo e kisha njohur.

Trupi do të ndiqte rrjedhën teposhtë, kështu që nuk do të vlente aspak t’i mbyllja sytë sërish e të mundohesha të kthehesha tek buza e lumit, tek buza e ëndrrës, duke dashur të kujtoja, duke dashur pikërisht atë që diçka imja nuk e donte.

Tekefundit, ti e di që njeriu më vonë mjaftohet, pasi makineria e ditës është gjithmonë aty me ato ingranazhet e saj të mirëvajosura, me të rejat e saj të kënaqshme. Atë fundjavë erdhe ti, erdhi Lusio dhe të tjerët, gjithë atë verë e kaluam duke festuar, më kujtohet që më pas ti shkove në veri, ranë shumë shira në deltë dhe, aty nga fundi, Lusios i erdhi në majë të hundës ishulli, shiu dhe shumë gjëra të tjera e nervozonin, papritur e shihnim njëri-tjetrin ashtu siç nuk do ta kisha menduar kurrë se mund të shiheshim.

Atëherë, filluan strehimet tek shahu apo leximi, lodhjet e kaq shumë favoreve të panevojshme, dhe, kur Lusio kthehej në Buenos Aires, unë betohesha se nuk do ta prisja më, duke përmbledhur gjithë miqtë e mi bashkë me botën e gjelbër që mbyllej dhe vdiste ditë pas dite, në të njëjtin dënim prej mërzie.

Por, nëse disa e kuptonin dhe pas një “mirupafshim” korrekt, nuk dukeshin më, Lusio kthehej pa dëshirë, unë e prisja tek moli, shiheshim si prej së largu, realisht që nga ajo botë tjetër çdo herë e më e shkuar, ajo e shkreta parajsë e humbur që ai kthehej ta kërkonte me kokëfortësi dhe unë këmbëngulja ta ruaja pothuaj pa dëshirë.

Ty kurrë nuk të shkoi nëpër mend asgjë nga këto, Maurisio, ti pushoje i qetë gjatë asaj vere në ndonjë luginë në veri, por atë fundverë… E sheh, atje? Po nis të ngrihet mes kallamave, pas pak do të të bjerë në fytyrë. Është e çuditshme sesi në këtë orë pllaquritja e lumit shtohet, nuk e di nëse ndodh ngaqë pushojnë zogjtë apo ngaqë nata i lejon disa tinguj të ndihen më shumë.

E sheh, do të ishte e padrejtë të mos e përfundoj atë që po të tregoja, në këtë pikë të natës, ku gjithçka përputhet çdo herë e më shumë me atë natën tjetër, në të cilën ia tregova Lusios. Gjer edhe situata është simetrike, tek ajo karrige lëkundëse, ti po zë boshllëkun e Lusios që vinte atë fundverë dhe qëndronte si ty pa folur, ai që aq shumë fliste, i linte orët të iknin duke pirë, i inatosur për asgjë ose nga asgjëja, nga ajo asgjë e plotë që na përndiqte pa na dhënë mundësi të mbroheshim.

Unë nuk besoja se kishte urrejtje mes nesh, ishte njëherazi më pak dhe më keq se urrejtja, ishte një mërzi në vetë qendrën e diçkaje që ndonjëherë kishte qenë një stuhi apo një luledielli apo, nëse të pëlqen, një shpatë, kishte qenë gjithçka veç asaj apatie, asaj vjeshte të zymtë dhe të pistë që rritej nga përbrenda si perde në sy. Dilnim e shëtisnim nëpër ishull, të sjellshëm e të dashur, duke u kujdesur të mos e lëndonim njëri-tjetrin; ecnim mbi gjethet e thata, mbi dyshekët e rëndë prej gjethesh të thata në bregun e lumit. Ndonjëherë më mashtronte heshtja, herë tjetër ndonjë fjalë me theksin e dikurshëm, dhe ndoshta Lusio binte bashkë me mua në kurthet e mprehta e të kota të së përditshmes, deri sa një shikim apo dëshira urgjente për të qenë vetëm na vendoste përsëri ballë për ballë, gjithmonë të dashur, të respektueshëm, të huaj. Atëherë ai më tha: «Qenka një natë e bukur; ecim.» Dhe ashtu siç mund ta bënim tani unë e ti, zbritëm nga veranda dhe u drejtuam andej, ku po del ajo hëna që të bie në sy. Nuk më kujtohet shumë rruga, Lusio ecte përpara dhe unë i lija hapat e mi të binin mbi gjurmët e tij e t’i shtypnin përsëri gjethet e vdekura. Në ndonjë çast duhet të kem filluar ta njoh shtegun mes portokajve; ndoshta ishte më tutje, nga ana e kasolleve të fundit dhe kallamave. Di që në atë çast silueta e Lusios u bë e vetmja gjë e pakuptimtë në atë hasje, hap pas hapi, natë pas nate, të përputhshme deri në atë farë pike sa nuk u çudita aspak kur kallamat u hapën për të shfaqur në dritën e plotë të hënës gjuhëzën e tokës që hynte në kanal, duart e lumit që rrëshqisnin mbi baltën e zverdhët. Diku pas shpinës sonë, një pjeshkë e kalbur ra me një goditje që ishte si një shuplakë e mefshtë sa s’tregohet.

Në buzë të lumit, Lusio u kthye dhe qëndroi duke më këqyrur një moment. Tha: “Ky është vendi, apo jo?” Kurrë nuk e kishim ripërmendur ëndrrën, por iu përgjigja: “Po, ky është vendi.” Kaloi një copë herë para se të thoshte: “Edhe këtë ma vodhe, edhe dëshirën time më të fshehtë; pasi unë e kam dëshiruar një vend të tillë, unë kam pasur nevojë për një vend të tillë. Ke ëndërruar ëndrrën e dikujt tjetër.” E kur tha këtë, Maurisio, kur e tha me një zë monoton, duke hedhur një hap drejt meje, atëherë diçka shpërtheu në harresën time, mbylla sytë dhe e dita që do ta kujtoja, pa këqyrur nga lumi e dita që do ta shihja fundin e ëndrrës, dhe e pash, Maurisio, e pash të mbyturin me hënën e gjunjëzuar mbi gjoks dhe fytyra e të mbyturit ishte imja, Maurisio, fytyra e të mbyturit ishte imja.

Pse po ikën? Nëse të duhet, është një revolver në sirtarin e skrivanisë, po deshe mund të alarmosh njerëzit e kasolles tjetër. Por qëndro, Maurisio, qëndro edhe pak duke dëgjuar pllaquritjen e lumit, ndoshta do të përfundosh duke ndier se, mes gjithë atyre duarve prej uji dhe kallamave që rrëshqasin në baltë e zhbëhen në vorbulla, ka disa duar që në këtë orë ngulen nëpër rrënjishte dhe nuk lëshohen, një gjë kacavirret në mol dhe ngrihet në këmbë e mbuluar me mbeturina dhe ndukje peshqish, vjen këtu të më kërkojë.

Ende mund ta kthej përmbys monedhën, ende mund ta vras përsëri, por ajo këmbëngul e kthehet sërish dhe ndonjë natë do të më marrë me vete. Do të më marrë, po të them, dhe ëndrra do ta plotësojë imazhin e saj të vërtetë. Do të më duhet të shkoj, gjuhëza e tokës dhe kallamishtet do të më shohin duke pluskuar shpinas, i larë në hënë dhe ëndrra më në fund do të jetë e plotë, Maurisio, ëndrra më në fund do të jetë e plotë.

Përktheu nga origjinali: Erion Karabolli