
Foto ilustruese
Ardian-Christian Kyçyku
Pat filluar t’u hidhte peshqve thërrime buke jo vetëm pa mbushur ende pesë vjeç, por edhe pa marrë vesh ç’po bën. Qe arratisur nga rreshti i fëmijëve që shkonin në kinemanë e qytetit, kapur secili pas përparëses së tjetrit, dhe qe zhytur me gjithë rroba në liqen. Nja gjysmë ore më vonë, katër edukatore dhe një pastruese, të çakërdisura, e kishin hequr zvarrë deri në bodrumin e kopështit, – që pat qenë burg, – dhe e kishin plandosur shkallëve tërë pluhur e kakërdhi minjsh. Aty e kishin lënë t’i vinte vështrimi në vend, pas aq shpullash e shkulje flokësh, sidomos tek favoritet. Atij i qe ngjethur mishi nga ajo fatkeqësi vetëm disa vjet më vonë, se ato çaste, mes minjve të majmur si nga dritëhijet dhe kutërbimi i mureve të lagësht, ndjehej në zhgjëndërr. Numuroi minjtë dhe gërmat e gdhendura në mure nga ish-fatzinjtë e burgut, pastaj u trishtua, sepse shokët, në vend që ta ndihmonin të dilte, ose t’i jepnin zemër, u mblodhën rreth dritares me hekura të trashë dhe nisën të pshurreshin e të gajaseshin së qeshuri. Lëvrimi i minjve dhe i kushedi ç’kafshësh të tjera e detyruan të gjente njëfarë strehimi, ose qetësie ndokund, dhe kujtoi tufat e argjendta të peshqve që pat parë tek lahej, si luspat e një gjerdani të pafundëm, tek vejevinin nën ujra dhe shëtisnin nën dritën e diellit, ose dritën e një bote tjetër, përgjatë bregut. Në pritje të vdiste nga mungesa e ajrit dhe/ose e dritës, nisi të fliste kuturu me ata peshq dhe t’u hidhte thërrime të një buke që nuk e kishte.
Një javë para se të mbushte njëmbëdhjetë vjeç, nuk pandehte se ajo ngjarje do të kish ndodhur edhe pa praninë e ushtarëve. Sapo kish rënë muzgu dhe ai qe ulur anës liqenit, mbi një gur të bardhë, ku zakonisht ulej ndonjë riosh që luante me letra, tavëll, ose shah. Guri ngjante me njëfarë kulle të zvogëluar, por pa frëngji e pa portë. Bregu qe i shkretë, zhguall vezullues, plot cifla hëne, kallama, gjuhë dallgësh që e falnin shkumën sikur të mos vlente as edhe për një metaforë, mirpo atij i vinte rëndë. Se ndokush mund ta shihte e ta pandehte të dalë mendsh. Nuk ikte dot e nuk dinte se po pret të bjerë në dashuri, ndonëse vendi qe më fort i përshtatshëm për arratisje, ose për vetëvrasje. Kish mbyllur sytë dhe po u hidhte thërrime të padukshme koranëve të vegjël, gjithaq të padukshëm sa edhe buka. Kur lodhej së ushqyeri, hapte qepallat dhe ndiqte hijet e kalimtarëve, të pemëve, të çifteve, që zgjateshin e zmadhoheshin mbi ujra, si hije të tymta brenda një hijeje vigane e të lëngët, derisa bëheshin o krejt të tymta, o krejt të lëngta, dhe atij i pëlqente të gjente, si në gjëagjëza, të sajonte, ose të korrigjonte trajtat e tyre, për t’u dhënë sadopak shijë, ose kuptim, kur ato s’kishin as kuptim, as shijë.
Në një çast të atillë e rrethuan ushtarët. Katër djem shtrembaluqë, me kallashë në sup, me helmetat varur belit si me qenë copëzat e një shtatoreje kushtuar “hejbeve”. Nuk ishin asnjëherë vendës. Vinin nga male e skërka, ose nga fusha, ku e folmja ka shumë më tepër vajtim e ngërdheshje, se sa tinguj, dhe nuk qenë fort të afrueshëm. Tërhiqnin zvarrë hije të zvjerdhura nga gjithçka, veçmas nga mungesa e femrave, ca hije të pandreqshme. Kush je, nga je, ç’do këtu, pse tani, sa vjeç je, pyesnin ata, me ca habi prej buajsh, dhe më vonë ai do të habitej se si qenie, të cilave, o nga halli, o nga malli u mungon nga një gërmë në gjuhë, si atyre që u mungon nga një dërrasë në kokë, bënin pikërisht pyetjet që kërkonin një jetë e mbase më shumë për t’iu përgjigjur. Dikur ra heshtja dhe ai nënqeshi për herë të parë, se iu duk vetja qendër e një luleje të shprishur, me katër petale që lëkundeshin mbi ujra.
– Po ushqen koranët, e?! – u zgërdhi njëri.
– Po, – belbëzoi ai.
Ushtarët u gajasën së qeshuri, se ai nuk kishte asgjë në dorë, asgjë në xhepa, madje nuk kishte fare xhepa. Nga ana tjetër, duhej të kishe sy prej ëngjëjsh, që të mund të shquaje ndonjë peshk, a bimë, a gur në ato ujra. Pandehën se po tallet me ta, por qe mjaft i vogël në moshë dhe nuk dukej i mbrapshtë. Pastaj thanë ta shtynin ca lojën me qyfyre dhe nisën të kurreshteshin.
Aha, po kështu thuaj, i ushqeke me thërrime buke. Po mirë, mor king, ti nuk e di që koranët ushqehen me mish?! Jo, ngulmonte ai. Koranët e mi janë të vegjël, sa gishti tregues, dhe hanë vetëm thërrime buke. Buka e tij nuk shtonte urinë e njerëzve, sepse ishte bukë e vjetëruar, ose e lënë mënjanë për peshqit, dhe koranët e tij e donin shumë, se asaj buke i çelkëshin ca lule sa thoi i gishtit, të bardha si vellot e nuseve e të gjelbra si të ikonave. Ata nuk e kishin mësuar ende fjalën «ikonë», por bënin sikur e dinin, që të mos dukeshin tuhafë. Po sa koranë ke, pyeti njëri. Ai ia dha përgjigjen pa u menduar:
– 1969!
A, paske një ushtri të tërë, usta. Po përnatë i ushqen? A të del buka, apo…?!
Nuk i hodhën prangat dhe nuk i bënë gjë të keqe. Tallja e tyre iu duk e këndshme, saqë jo rrallë, në gjimnaz, ditëve me shi e me vrima këpucësh që pinin e s’ngopeshin, i përsëriste vetes disa nga pyetjet e tyre, duke i përmirësuar nga ana gjuhësore dhe duke i pasuruar, si për shëmbull: Po pse hanë mish, mor zotni, kur ti u jep kaq shumë bukë?!, Pse nuk e dëgjojnë Partinë, që këshillon se patatja është edhe mish, edhe gjalpë, edhe vaj ulliri?!, Po ku ta gjesh ti mishin, o i zi?!, Po edhe në gjetsh e u dhënç mish… mos ndodhë të të shqyejë njerëzia, se po u merr bukën e gojës?! E plot pyetje të tjera, që ia bënin vetminë më të kapërdishme, ose thjesht ia kthjellonin. Deri në vitin e parë të fakultetit, për një çudi që atë nuk e habiste aspak, gurin e bardhë nuk e luajti njeri vendit, njëlloj sikur të paskësh hedhur rrënjë. Ose nuk e luanin dot, ngaqë, edhe kur ndodhej tjetërkund, ai ulej me mend mbi atë gur dhe ushqente koranët. Ata as shtoheshin, as pakësoheshin, por sidomos nuk rriteshin. Ose bënin sikur nuk rriteshin, ashtu siç ai bënte sikur i ushqente. Qeshte me vete dhe nuk u ndruhej më as ushtarëve, ndonëse një herë e nxorën nga ujrat me zor dhe e rrasën për ca orë në qelinë e Degës se Brendshme, për ta paditur si tradhtar ndaj atdheut. Në fakt, u patën shpëtuar duarsh ca ikanakë të vërtetë dhe u duhej të dëshmonin se i ruajnë ujrat me vigjilencë të lartë. Por as atij, as koranëve nuk u bënin përshtypje këto gjëra. Koranët ishin po aq të vegjël e të hijshëm, shpesh si maja penash, ose si pena argjendi, me pikla shumëngjyrëshe, dhe ende nuk kishin hequr dorë nga thërrimet. Kurse buka e tij, falë Zotit, nuk mbarohej. Pat rënë e qe ngritur në disa dashuri deri ditën kur mori vesh për vdekjen e shokut Ambasador. Qe ulur mbrëmja dhe ai po pinte një dopjo fërnet në Klubin e Gjuetarëve. Ai që e lajkatonin si shoku Ambasador rrinte në tryezën kryesore bashkë me të shoqen dhe me nja dy bythëlëpirës nga ata që s’vdesin kurrë. Ai po ngjëronte fernet, kur shoku Ambasador kërceu përpjetë si i kafshuar poshtë, – apo mos gaboi ndonjëri e, në vend ta puthte, e kafshoi, – ulëriu disa herë: “Korani, një koran, një sa gisht, sa një gisht, o, nëna ime…”, përplasi kokën furishëm mbi pjatën me koran, e ngriti pak si për t’u siguruar se ia kish plasur kokën koranit, pastaj ia bëri rrafsh me pjatën. Në ballin e vdekur i mbetën shenjat e skeletit të koranit. Qe lindur buzë liqenit, mirpo i qe dashur të largohej vite më parë dhe gjysmën e jetës e pat kaluar jashtë kufijve. Sa herë vinte në qytet, ofshante plot dhimbsuri: “Na digjet xhani për këtë të shkretë gjol…”.
Shkaku i vdekjes së Ambasadorit mbeti i paqartë, por as nuk rrëmoi njeri ta zbulonte. E varrosën me nderime ushtarake, pranë gjyshërve e prindërve, dhe e shoqja i vuri në xhepin e zemrës edhe një vath floriri, në trajtë peshku, që merhumi duhej ta kish gëlltitur në vegjëli e që e paskësh nxjerrë në pjatë para se të jepte shpirt.
Ai u detyrua të merrte udhën e ambasadorëve, të themi, por koranët nuk i la pa bukë dhe nuk ndërroi as kombësinë e bukës. Kur ndodhte që të mbetej pa bukë në konvikt, deri në ardhje të bursës, shtrihej me sytë mbyllur dhe ndante bukën me koranët. E ndante vllazërisht, ndonëse jo rrallë uria ishte qelizore, siç e quanin, dhe atij i ikte truri dhe i vinte t’i hante ata koranë, ndoshta për atë rast i pat ushqyer e (pa)rritur aq. Por nuk arriti gjer atje.
Gjatë pushimeve të para pas mërgimit, vuri re se gurin e bardhë ia kishin lëvizur vendit. E ngriti me duart e veta dhe e vendosi ku e pat lënë, mirpo hijet e tymta, ose të lëngta, ia lëvizën prapë, kësaj here drejt ca kodrinave me plehra. Që ta vulosnin ngjarjen, e rrethuan edhe me ca mutra. E kur panë se ai nuk u ndruhej fekaleve, ia hodhën në lumin që derdhej tek ish-Ura e Frëngut.
Këta pisa sikur duan të më lenë edhe pa atdhe, nënqeshte ai, se pa kufij më lanë tashmë. Ose i lashë unë… Apo kish dashur ta përdorte njeri për ta lidhur pas qafës?! Se edhe nga lumi u zhduk.
Ditën kur vdiq njëri nga korifejtë e realizmit socialist, ai mundohej të nxirrte nga stomaku i vet vathin prej floriri të së dashurës. E kish gëlltitur gabimisht tek bënin dashuri dhe vathi nuk e shqetësonte, nuk e bezdiste, por ndjente nevojën t’ia kthente mbrapsht, sepse qenë ndarë para një jave dhe ajo kujiste e shfrynte për atë vath, e padiste se ai e ka shitur për fërnet, ose më zi akoma: për bukë peshqsh. Po sikur të shkoj te Klubi i Gjuetarëve, mendoi ai, dhe të porosit një pjatë me koran?! Ndofta fati më pandeh ambasador (nga ata të kulturës, letërsisë etj) dhe ma fal jetën sapo të nxjerr vathin, se atë çast do kuptojë që nuk jam ai?! Po u shtrua nevoja, mund të ulërij edhe unë: “Korani, një koran, një sa gisht, sa një gisht, o, nëna ime…”, vetëm të shpëtoj nga ajo shpirtka që fjeti yll e u zgjua tarantulë. Cilat janë mundësitë, shtoi, të përkthesh një tarantulë në yll?! Por s’kish mbetur më në këmbë as klub gjuetarësh, as gjuetarë, as gjueti, po vetëm plehra, dëshpërim e varfëri, të gjitha si në një garë vrastare se ç’prej tyre do të ishte më shumë e më gjatë e më egër. Pastaj kish pirë fërnet dhe kish vendosur të shkruante një tregim për ca shkencëtarë që synonin, bënin kërkime e llogarira, dhe të cilët nuk qenë fort larg nga çasti kur do të arrinin të kthenin një virus kompjuteri në mikrob të vërtetë. Asisoj armët e lashta e të freskëta do të dilnin krejt nga loja e mund të vinte, më në fund, paqja e përbotshme. Por ndërkaq, një grup tjetër shkencëtarësh, edhe më të vendosur, ishin fare pranë shndërrimit të mikrobeve në viruse kompjuterësh. Atë ditë ndërroi dynja korifeu i realizmit socialist. Nuk qe lindur në qytet, por i pat kaluar pushimet krijuese, muajin dhe javët e fshehta të mjaltit, mbledhjet e dafrungat me tava dheu e varganë koranësh të skuqur në qytet, ca me shpresën se vendi bën shkrimtarin e madh, ca se po helmon paqen e Lasgushit, të cilin shumica e dinin të vdekur qysh në fund të viteve ’30, ca sipas parimit “u pshurr miu në det e klithi ‘Kam pjesë!’”. Më e habitshme qe britma e tij e mbrame.
– O, korani, uah, sa gisht, sa një gisht, o, kor…”
Dhe shkoi me ata që rrinin edhe matanë sup më sup si malet. Në dallim nga i ndjeri Ambasador, korifeu nuk nxori nga gryka asgjë, as edhe ndonjë stërkalë prej drekës së fundit, ndoshta jo nga kopracia, apo nga grykësia. Idhtarët kishin pritur që ai të nxirrte ndonjë majë pene, ndonjë stemë, yllkë me pesë cepa, ose thjesht poezinë a tregimin e pabotuar, – në trajtë njollash boje, – por nuk patën fat e as nuk u zhgënjyen. Secili vdiste si mundte, edhe kur rronte si donte, edhe kur rronte si mundte.
Dhjetë vjet më pas, të vdekurit qenë shtuar, kurse të gjallët nuk të njihnin, ose hiqeshin sikur s’të njihnin, që ose ti të ndiheshe sa më i vdekur, ose ata – sa më të gjallë. Duke përdorur si një çetë poetësh pakashumë të njëtin varg, por të skalitur secili me stilin e vet, Ambasadorin dhe Korifeun e patën ndjekur pas tre drejtorë, dy kryetarë bashkish, një politikan-shkrimtar, pesë shkrimtarë-politikanë, dy të dërguar me punë, tetë gazetarë, katër doktorë shkencash, dymbëdhjetë tregtarë tranzicioni, dy shoferë udhëheqësish, katër kuzhinierë, tre truproje personalitetesh, një këngëtar popullor, dy valltarë, tre kryetarë kooperative dhe një numur i pasaktë banorësh, mes të cilëve nuk gjeje, për çudi, asnjë peshkatar. Veç moshës, – që luhatej mes 25 dhe 85 vjeç, – në disa raste, duke gjykuar mbi shprehjet e fundit të të ndjerëve, të vinte në mendime fakti që ai, peshku sa një gisht, nuk kish sulmuar vdekshëm vetëm në një vend, por i kish marrë të përbrendshmet me radhë, sipas një radhe që vetëm ai e dinte. Njërit i kish coptuar zemrën, tjetrit mëlçinë, një tjetri trurin, dikujt zorrën e trashë, dikujt tjetër venat e gjakut, dikujt vetëm pjesën e kuqe të gjakut.
Ai qe thinjur dhe nuk i linte koranët pa thërrime. Nuk i dukej e padrejtë që ai plakej, kurse ata nuk rriteshin. Vetëm qenë shtuar. Tani nuk ishin më 1969, por plot 2009, e s’kish vegim a sy ëngjëlli që të zbulonte se cili, ose cilët bënin gjëmën mbi vdekatarët e pafajshëm.
Kur binte shi dhe i lageshin këmbët, ai ndalej në ndonjë kafene, pinte fërnet dhe puro, zinte vend mirë me mend në gurin e bardhë anës bregut të liqenit dhe bënte shaka me koranët.
– Prapë me thërrime buke ju? Po pse s’e provuat një herë mishin? Apo doni mishin tim?
E dinte që, po të rriteshin, ata do të kërkonin mish, si shumica dërrmuese e të rriturve, dhe ai do të detyrohej t’u jepte mishin e vet, se mish tjetër s’kishte. E nuk i ndruhej coptimit të vetes për ta, por rritja e mundshme e tyre do t’ia kish ligështuar shpirtin për vdekje dhe, në fakt, në atë rast, do t’i linte të ngordhnin me mish e në mish, se ai qe gati të flijohej jo aq për ta, se sa për fëmininë e tyre të pambarueshme.
Vetëm se një ditë do t’i duhej edhe atij të vdiste, madje edhe të thoshte diçka të tipit “Korani, o, nënë, i vogël, sa një majë pene, sa një penë, sa një njollë boje, notoi, po noton, po noto-j…”, dhe të dilte matanë. E kur po pyeste veten për herë të parë se kush do t’i ushqente ata pasi ai të merrte notin, disa petale të shtrembëra u ndehën mbi ujra dhe disa hije, plot mirësjellje, por në heshtje, zunë vend mbi guriçkat anës gjolit, rreth e anës gurit ku rrinte ai. Vallë, të jenë ata ushtarët, pyeti veten, dhe u përpoq t’i shquante. Pe nga të kemi, e pyeti njëri. Pe nga s’të vjen ta besosh, qeshi ai.
– A mund t’u hedh edhe unë, se ja, kam bukë….
Ai u mendua disa minuta.
Ardhacakët e paftuar po miqësoheshin me njëri-tjetrin. Po nga të kemi, me çfarë merresh, pyesnin. Hiç, ja, ambasador, drejtor, shkrimtar, tregtar – përgjigjeshin. Ai do t’u qe përgjigjur qartë: “Jo, s’ka nevojë, se unë i ushqej vetëm që të mbeten fëmijë, kurse ju që t’i përdorni për të vrarë hasmët tuaj, ose njerëz që i keni smirë”. Por një peshk si majë pene, sa një majë pene, i shkiti rrufeshëm nga zemra drejt gojës, u nxeh si plumb, ia grisi gjuhën, dhe ai tha vetëm “O, Zot” dhe dëgjoi një pikëçuditëse, pas së cilës vazhdoi një not të pafundëm, ku nuk nevojiteshin as fjalë e as shenja të tjera pikësimi.
Nga “Tregime të padukshme”, botoi “Buzuku”, Prishtinë / “Librarium Haemus”, Bukuresht 2013
Tregimi është marrë nga faqja e facebook-ut të autorit, Ardian Kyçyku
NO COMMENT