Stefan CVAJG – VJENA – Bota e djeshme – Kujtime të një evropiani

Në Evropë nuk kishte pothuaj asnjë qytet ku dëshira për kulturë të ishte aq e zjarrtë sa në Vjenë. Pikërisht ngaqë qysh prej shekujsh monarkia, pra, Austria, as nuk pati shfaqur ambicie politike dhe as nuk pati njohur ndonjë sukses të veçantë në ndërmarrjet e veta ushtarake, krenaria patriotike i qe kushtuar me forcën më të madhe dëshirës për të fituar epërsinë në fushën e artit. Nga perandoria e vjetër e Habsburgëve, që pati sunduar dikur Evropën, qenë shkëputur prej kohësh provincat e saj më të rëndësishme e më të zhvilluara, gjermane e italiane, flamande e valonase; ndërkaq kishte mbetur i pacenuar shkëlqimi i lashtë i kryeqytetit, strehës së oborrit mbretëror, ruajtësit të një tradite mijëvjeçare. Romakët patën vendosur gurët e parë të këtij qyteti, duke ngritur një castrum*, si avantpost për të mbrojtur qytetërimin latin nga barbarët, dhe, mbi një mijë vjet më vonë, te këto mure u shpartallua dyndja e otomanëve kundër Perëndimit.

Këtu erdhën Nibelungët, këtu shkëlqeu mbi mbarë botën plejada e pavdekshme e muzikës: Gluku, Hajdeni dhe Moxarti, Bethoveni, Shuberti, Bramsi dhe Johan Shtrausi, këtu u bashkuan në një të vetme rrymat e kulturës evropiane; në oborrin mbretëror, në gjirin e aristokracisë e të popullit u përzie gjaku gjerman me gjakun sllav, hungarez, spanjoll, italian, francez e flamand, dhe gjenialiteti i mirëfilltë i këtij qyteti të muzikës arriti t’i shkrinte harmonikisht tërë këto kontraste në një realitet të ri e të veçantë, në atë që quhet fryma austriake, fryma vjeneze. Mikpritës dhe i pajisur me një ndjenjë të veçantë dashamirësie, ky qytet mblodhi në gjirin e vet forcat më heterogjene, i shtendosi, i zbuti, i qetësoi; jeta ishte e ëmbël në këtë atmosferë pajtimi shpirtëror, dhe çdo banor i këtij qyteti, pa e kuptuar as vetë, merrte aty një edukatë që i kalonte caqet kombëtare, edukatë kozmopolite, edukatë prej qytetari të botës.

Ky art i asimilimit, i kalimeve të pandjeshme e të harmonishme, shfaqej edhe në strukturën e jashtme të qytetit. Duke u rritur ngadalë gjatë rrjedhës së shekujve e duke u zhvilluar natyrshëm që nga rajoni i tij qendror, mund të quhej si qytet mjaft i populluar me dy milionë banorët e vet dhe të ofronte tërë luksin e tërë larminë e një metropoli, por, megjithatë, pa u zgjeruar në përmasa aq të mëdha, sa të shkëputej nga natyra, si puna e Londrës dhe e Nju-Jorkut. Shtëpitë e fundit të qytetit pasqyroheshin në rrjedhën e fuqishme të Danubit, shquheshin mes fushës së gjerë, humbisnin nëpër kopshte e ara ose kacavareshin nëpër faqe kodrash të buta, degëzimet më të ulëta të Alpeve, mbuluar me pyje të gjelbra; nuk dallohej gati fare ku mbaronte natyra e ku niste qyteti, njëra shkrihej tek tjetri pa hasur as qëndresë e as kundërshtim.

Në brendësi njeriu ndiente se qyteti ishte rritur ashtu siç rritet një pemë, rreth pas rrethi; në vend të fortifikimeve të lashta, tani pjesën e brendshme, bërthamën e çmuar të qytetit, e rrethonte rruga e Unazës, me ato ndërtesat e saj madhështore. Në qendër, pallatet e qëmoçme të oborrit mbretëror e të aristokracisë rrëfenin një histori të tërë të gdhendur në gur: këtu, në shtëpinë e Lihnovskëve, pati luajtur Bethoveni; atje, Lesterhazët patën pritur si mysafir Hajdenin; më tej, tek universiteti i vjetër, pati kumbuar për të parën herë oratorioja “Krijimi“ e Hajdenit; Hofburgu pati parë breza të tërë perandorësh, ndërsa Shënbruni Napoleonin; në katedralen e Shën Stefanit patën rënë në gjunjë princërit aleatë të krishterimit për t’i shprehur mirënjohjen Perëndisë që i pati shpëtuar prej turqve; universiteti pati pritur brenda mureve të veta pishtarë të panumërt të shkencës. Dhe mes këtyre përmendoreve ngrihej krenare e luksoze arkitektura e re, me ato shëtitoret vezulluese e dyqanet rrëzëlluese.

Por aty e vjetra kacafytej me të renë po aq pak sa dhe guri i gdhendur me natyrën virgjërore. Qe një gjë e mrekullueshme të jetoje atje, në atë qytet derëçelë, i cili priste çdo njeri që vinte nga jashtë, dhe tregohej bujar; qe diçka më e natyrshme ta shijoje jetën në ajrin e tij të lehtë, që dukej sikur voziste me flatra kthjelltësie, njësoj si në Paris. Vjena ishte, dhe kjo dihet, një qytet me shije të hollë, por, tekefundit, ç’do të thotë vallë kulturë, a s’do të thotë që nga materia bruto e jetës të thithësh, përmes ngashnjimeve mikluese të artit e të dashurisë, atë gjënë më të këndshme e më të lezetshme që ajo mban fshehur brenda saj? Vërtet që njerëzit në atë qytet ishin buzëhollë në të ngrënë, tepër të dhënë pas verës së mirë, birrës së freskët e paksa të hidhur, brumërave e tortave të bollshme, por njëherazi tregoheshin po aq kërkues edhe në kënaqësi më të rafinuara. Ushtrimi i muzikës, i vallëzimit, i teatrit, i të folurit bukur, i sjelljes së hijshme e korrekte, të gjitha këto lëvroheshin aty si një art i veçantë.

As në jetën e secilit dhe as në jetën e shoqërisë në tërësi nuk mbizotëronin çështjet ushtarake, politike e tregtare; vështrimi i parë që vjenezi i mesëm i hidhte çdo mëngjes gazetës, nuk ndalej te diskutimet e parlamentit ose te ngjarjet botërore, por te repertori i teatrit, i cili kishte një rëndësi të veçantë në jetën e atjeshme publike, çka përbënte një gjë thuajse të pakuptueshme për qytetet e tjera. Kjo ndodhte, sepse teatri perandorak, Burgteatri, qe për vjenezin, për austriakun, më shumë se thjesht një skenë ku aktorët luanin pjesë teatrale; ai qe mikrokozmosi që reflektonte makrokozmosin, pasqyra ku shoqëria sodiste shëmbëlltyrën e saj të larmishme.

Përktheu: Aristidh RISTANI