ROMANI I DASHURISË, 1

ROMANI I DASHURISË

Gazmend Krasniqi

Dashuritë e mëdha janë si fantazmat: pak kush i ka parë, por shumë flasin për to…

E besoj se për shumë lexues emri Analtë nuk thotë asgjë.

Dhe kanë të drejtë kur shprehen kështu. Kam kërkuar me ngulm, por nuk e kam gjetur atë emër në ndonjë enciklopedi. Nuk e kam gjetur as në harta turistike, edhe pse turizmi i saj ndikon prej kohësh GDP-në e vendit.

Ai emër nuk përmendet as në reformat e ndarjes territoriale të vendit, ku gjen emrin e çdo djerrine apo ligatine. Nuk përmendet në asnjë të quajtur hartë, fizike apo politike, etnografike apo të trashëgimisë kulturore në përgjithësi.

Ky libër kërkon të korrigjojë një padrejtësi. Për të mos thënë, një gabim të trashë.

PARANOJA DHE DASHURIA

Nga biseda e parë mes meje dhe shkrimtarit:

Personi paranojak është i bindur që disa persona duan ta dëmtojnë dhe në bazë të kësaj ai e interpreton çdo ngjarje në mënyrë të shtrembëruar. Madje, edhe atë më të parëndësishmen.

Shtrembëruar!

Ndjenjat paranojake janë pjesë normale e përvojës njerëzore, veçanërisht te njerëzit e pambrojtur ose në kohë stresi ekstrem. Ku e shihni veten?

Zëri im, edhe pse i trembur, ishte ironik, kur thashë:

Kjo duket më bindëse.

Në fakt, mua më intereson situata bindëse ku ndodhesh si personazh i një letërsie postmoderniste, vazhdoi në të tijën. Atje je vetëm një aktant: jeton për sa kohë hyn në tekst dhe deri në çastin që del prej tij. Për ato që nuk janë letërsi, duhet të flisni me një mjek.

Së pari, më duhet ta kuptoj më mirë këtë aktantin.

Simptomat e tij janë këto që po shfaq tani: të qenit në pozicion mbrojtës, armiqësor dhe agresiv; të ofenduarit lehtë; të besuarit se ke gjithmonë të drejtë; paaftësi me pasë besim te të tjerët.

Besim te të tjerët?

Duhet, patjetër, të flisni me dikë që i besoni.

Po flas me ju.

E drejtë. Por mua si shkrimtar më intereson kërcënimi i përfshirjes tënde nga sistemi i dikujt, apo frika se dikush po ta modelon jetën me lloj-lloj komplotesh të padukshme, që po ta grabit autonominë e mendimit dhe veprimit… Gjëra që ti si aktant i ke, në fakt. Kjo e justifikon një roman. Unë jam gati ta filloj punën.

Të vetmet fjalë që thashë:

A do të vish me mua te mjeku?

Thashë, për sa kohë je aktant, po.

Më përtej?

Jo.

Ngushëllimi im i vetëm: E rëndësishme është që ti e di se kë ke përballë. Kështu që mua më lejohet të bëj gjithçka. Nga kjo pikëpamje jam me fat.

Çfarë do të donit të bënit?

Kam frikë se do të doja të godisja dikë.

Shkoni godisni mjekun.

Mendoni se edhe ai do të sillet keq me mua?

Besoj, do të matet me mua.

Më mbetet ta provoj.

Nga biseda e parë me mjekun:

Pse mendon njeriu se të gjithë po e vëzhgojnë? Se të gjithë duan ta sulmojnë e ta kapin?

Nëse keni mendime të përsëritura që duken se vijnë nga askund ose janë të vazhdueshme, ka të ngjarë të përjetoni një intuitë dhe jo paranojë.

Interesante kjo që po dëgjoj.

Kushtojini vëmendje zonave të gjoksit dhe stomakut. Shenjat që mund të jeni duke përjetuar psikozë përfshijnë: halucinacione (dëgjim zërash, shikim gjërash që nuk janë aty, ndjesi ndjesish të çuditshme) mani (besime të rreme dhe shpesh të pazakonta për veten ose botën) paranojë (ndjenja e të qenit i vëzhguar, se u fol ose u komplotua kundër jush).

Të merret fryma vetëm t’i numërosh e jo më t’i përjetosh si unë..

Frymëmarrja e thellë është një mënyrë e shkëlqyer për të reduktuar ankthin dhe stresin. Meditim, pra. Ilaçet moderne atipike antipsikotike për skizofreninë si risperidoni janë baza e trajtimit.

Kur u zgjat e afroi nga vetja një bllok recetash, ia mbajta dorën.

Jo sot, doktor. Mua më duket sikur e gjithë shoqëria është e tillë, prandaj nuk kam pse të shqetësohem. Ditën e mirë!

Edhe pse ai mori pamjen e njeriut që i bie tavani mbi kokë, nuk e ktheva më kokën pas, sikur kisha frikë se mos do të pendohesha. Ose se kjo ishte një mënyrë për ta shtyrë sa më tepër vetëvrasjen.

Nga biseda e dytë me mjekun:

Shtyu pak regjistrin mbi tavolinë dhe u bë gati të më dëgjonte.

Gjithnjë pa hapur gojë, i zgjata dorëshkrimin që i kisha dhënë formë libri, mbi kopertinën e të cilit shkruhej me germa të mëdha: “Romani i Dashurisë”.

Edhe është, edhe nuk është libri im, arrita të thosha, me një shprehje ngurrimi në fytyrë, por nuk vazhdova më, sepse pas përgjigjes sime ai filloi ta humbte pamjen miqësore.

Për arsye profesionale, nuk kam kohë për lexime, tha me një nënqeshje të lehtë. Për më tepër, romane dashurie…

Ndërkohë, e shtyu librin lehtë me gishta.

Aty është numri im i telefonit, doktor. Në njëfarë mënyre, njerëzit më njohin, se jam gazetar… Është libër që vendos fatin e jetës sime, por tashmë jeni edhe ju personazh… Për sa kohë nuk e keni lexuar, për mua koha ka ngecur në vend.

Në kopertinë ka një emër tjetër, tha, tek po përpiqej të kapej diku. Keni shkruar me pseudonim?

Vetëm leximi do t’ju ndihmojë t’i shmangni pyetjet, doktor, ia ktheva. Ditën e mirë!

Gjatë gjithë rrugës më fanitej para syve gjithçka e shkruar në libër dhe përpiqesha të përfytyroja se si reagonte ndaj ngjarjeve e detajeve të caktuara. Apo, ndoshta, i trembur, ai i kishte telefonuar policisë dhe unë duhej të mësohesha me idenë se nga çasti në çast do të më vinin prangat!?

Çdo shkëlqim i rastësishëm metalik më fuste dridhmat.

Vonë e kuptova se e kisha peng që nuk i kisha thënë edhe këtij atë ” E rëndësishme është që ti e di se kë ke përballë”. Kisha humbur mundësinë për të ushtruar pak presion, që ta shikoja reagimin e mjekut në një situatë që e mendoja më pranë së vërtetës, e cila kishte firuar prej jetës sime.

Çfarë kisha bërë, që të vuaja aq shumë unë që deri atëherë jetoja i zhytur në një jetë fare të zakonshme, me një sukses profesional që bënte mjaft xhelozë?

Mund ta kuptoja se burimi i frikës sime duhej kërkuar atje ku nisën shenjat e para. Kjo qe arsyeja që kërkoja në çastet kur pata menduar:

A kishte mungesë incizimi në atë audio që po zbardhja, pasi pasonin gjithë ato retiçenca, apo biseda me zë të ulët, dhe se pas retiçencës më të madhe, pra fundit të incizimit, prej audios erdhën ca britma femre, zhurma e një trupi që sikur plandosej diku dhe një zë burri, që tha anglisht, me një ton ku ndihej diksioni aktorial: I believe he is dead?

Po gjithnjë e më shumë bindesha se është e padrejtë të flasësh për gjëra që nuk i sheh. Unë dija – përmes fjalëve të mbledhura në audio – vetëm se si erdhi te ky çast. Ajo që dija mirë unë qe se këtu mbyllej dëshmia e alibisë sime si zbardhës i audios, të cilën e përcillja me saktësi të plotë, sepse dualitetin histori – roman të këtij libri duhet ta përmbyllnin shënimet e shkrimtarit, i cili një herë më shkroi:

Të gjithë i arratisemi realitetit të vërtetë. Asnjëri prej nesh nuk e mendon të kaluarën e vet edhe aq reale. I dashur lexues, ndërtoje autobiografinë tënde dhe në fund shiko se çfarë ka dalë nga përpjekja për të thënë të vërtetën. E ke stolisur? E ke arnuar? Në rastin e një përgjigjeje, secili është bir i epokës së vet.

Nuk pres ndonjë reagim tashti nga lexuesi, pa e marrë vesh ai se pse ngrihen këto pyetje dhe ato që ende nuk janë artikuluar.

Ajo që mund të them, është se nuk jam njeriu që e quajti këtë libër Romani i Dashurisë. Është titull që rri mirë në kopertinën e një libri të cilin e duan lexuesit, por për mua arsyet për të mos e mbështetur atë qenë më të forta sesa ato për ta mbështetur.

Unë jam ai që do të flasë vetëm për historinë. Në këtë histori unë jam ai që zbardh audion e cila na çon në aeroportin londinez Heathrow – kështu m’u tha mua, – ku janë takuar një djalë dhe një vajzë dhe ai ka disa gjëra për të thënë.

Me gjithë dëshirën e madhe, personazhet e audios nuk i përshkruaja dot nga pamja. Madje, nuk e dija as se si ishte zëri i vajzës, sepse dëgjohej vetëm zëri i tij.

Nuk e dija se kur kishte filluar biseda e tyre, që ai po i thoshte:

Po, ashtu është: ka njerëz që më thonë “dështak”. Po, mua… Mirëpo unë jam i durueshëm: shoh larg. Unë e hedh bombën në vendin dhe kohën e duhur.

Nuk e dija as nëse ajo fliste me mimikë, apo rilidhej ndonjë bisedë e kaluar, që ai i thoshte: Keni shumë të drejtë që pyesni se ku po shkoj. Mësojeni: jam njeri me mision.

Dhe se, pas një pauze të shkurtër, kishte parë diçka, që ai vazhdonte: Data 13, ora 13:00, viti 2013… Nuk jeni kureshtare për këtë koincidencë?… Unë kam pritur një jetë për këtë. A e di se kujt po i thua se ti rrjedh nga një familje e vendit që quhet Analtë? Jo? Mbajeni mend, kujtesa është thelbësore në këtë histori. Gati – gati, personazh. Vetëm kështu merr vlerë ajo që thashë: hedhja e bombës.

Pra, erdha në Londër që të takoja hartuesit e Occult Encyclopedia, si njeriu që dinte më shumë se kushdo për Shën Agustinin e Analtës. Një ëndërr, sigurisht profetike, më tha se nuk duhej ta lija të humbte historinë e një vendi që ka pasuruar historinë e apokalipseve dhe shenjtërimeve, por shumë nuk e kanë dëgjuar as sot e kësaj dite, megjithëse Analta ndodhet fare pranë Shkodrës sonë të dashur, e cila, në gjithë historinë mbi 2000-vjeçare, nuk ka harruar asnjëherë të shohë nga Roma.

Kujto vetëm atë shprehjen: Hë more, se nuk u shemb Roma!

Por kur pashë një herë në aeroportin e saj të stërmadh, duke ia dhënë si pa të keq një linje tjetër avionin e linjës së Tiranës, u kujtova se, që qe shembur, në fakt, Roma e përjetshme dhe e pathyeshme (INVICTA ROMA AETERNA), e tregonin fjalët e ilirit Jeronim: Tashmë, drita e lavdishme e botës është zbehur e ndotur, siç shkroi në manastirin e ngritur në Betlehem, ku e kishin zbuar për idetë radikale.

Pra, edhe pse mu në atë kohë një poet këndonte, gjithë ekzaltim: Roma vetëm të bërtasë dhe Rini urtohet; edhe pse qytetarët e saj mendonin se megjithëse kishin plaçkitur tri ditë vizigotët, gjithçka ishte në një rregull të shkëlqyer, sepse institucionet e lashta dukeshin të palëkundshme; edhe pse murgu Pelag ngulte këmbë se shpëtimi arrihej me përpjekje të forta individuale – Jeronimi e dinte çfarë thoshte.

Edhe doktrina agustiniane se qyteti i njerëzve, ka një qytet-amë (me të uriturit – të ngopur, me ata që qajnë – të ngushëlluar), të cilin mund ta fitojnë vetëm ata që u ngjajnë fëmijëve, që e pranojnë me çiltërsi dhe pa u menduar atë që u jepet, mbështeste rënien e Romës së Përjetshme, por njeriu i shkretë aq di, aq bën: edhe 1500 vjet pas rënies së saj, i bënte lapidar atje në Shkodrën e vockël.

Duhet të dalim nga kjo gropë. Vetëm fillimi është i vështirë, sepse shpejt vjen koha që mendon: Nëse është shenjt ai që lexon shpirtrat e njerëzve, që ushqen me pak ushqime katërqind udhëtarë, që sjell shi në kohë thatësire, që nuk e ndërron besimin e vet përpara asnjë torture, që ushqehet me barëra e rrënjë dhe bën të përkulet shpata si qiriu, nuk mund t’i shpëtohet tundimit për t’u bërë dëshmitar i gjërave të mëdha.

Ja se si e kishin tejkaluar analtasit emocionin e lidhjes së fortë me Romën:

Pas dërgimit të kërkesës për shenjtërim në Vatikan, çdo fytyrë e re që shfaqej në fshat, do të merrej për postier, sepse djaloshi emigrant, që kishte marrë letrën për Papën, po vononte të bëhej i gjallë.

Kur u bë i gjallë, ndodhi diçka përtej pritshmërive: nisi të bombardonte me informacione, por edhe me shpjegime për to.

Për shembull, nëse informacioni thoshte se Kërkesa pritej të merrej në shqyrtim, ai edhe shpjegonte që në Papat kishte entuziazëm për kërkesën e analtasve, por fillimisht qe fjala për rrethet pa gjë në dorë, sepse vetëm komisione që shërbenin për verifikimin e kërkesës, mund të numëroheshin disa.

Nëse informacioni thoshte se Kërkesa po u nënshtrohej procedurave burokratike, ai edhe shpjegonte se duheshin ditë të tëra që letra të mbërrinte në duart e Papës, sepse, përveçse si përmbajtje, ajo kontrollohej edhe nga ana fizike: për antraks apo rreziqe të tjera të paimagjinueshme më parë.

Nëse informacioni thoshte se Kërkesa filloi të shqyrtohej, ai edhe shpjegonte se Papa nuk qe shprehur ende, por fakti që nuk e hodhi poshtë me të parën, fliste në të mirë të kërkesës. Ose shpjegonte se, për të zbritur edhe në rangjet e ulëta, përgjigjes i duhej aq kohë sa harxhoi për t’u ngjitur lart: aparati gati dymijë vjeçar i Papatit qe i padepërtueshëm në mënyrën e tij të funksionimit.

Nëse informacioni thoshte se Pas lëngatës së gjatë, Papa vdiq, ai edhe shpjegonte se kërkesa e analtasve nuk qe larguar nga tavolina dhe se e gjithë vonesa qe një çështje firme. Nëse informacioni thoshte se Papa i ri, me flokët e bardhë si borë, qe gjerman, ai edhe shpjegonte se ky kishte shërbyer dikur në rininë naziste, por dukej i butë si qengj dhe nuk të kujtonte fare atë kohë lufte, edhe pse hebrenjtë rrinin gati që t’ia kujtonin.

Nëse informacioni thoshte se Papa po njihej me personelin, ai edhe shpjegonte se Papati qe i vetmi shtet në botë që përbëhej vetëm nga zyrtarë, kështu që kjo njohje nuk dihej se kur do të merrte fund dhe se gjatë kësaj kohe ai nuk hidhte firma.

Mandej, të gjitha këto i hidhte poshtë një dyshim i shpejtë: A mos dikush kishte spiunuar, duke thënë se Shën Agustini ynë ishte i martuar?

Këtu ishte pika ku ata e panë Romën me dyshim, sepse, siç thoshin, e mendonin atë detaj si të parëndësishëm për çështjen.

Kur i kërkova gjykim shkrimtarit, më tha: Në rregull. Vazhdojmë.

Kur i kërkova gjykim porositësit (porositësee), mora përgjigjen më të shkurtër dhe më të thatë: E shkëlqyer! Dhe, për hir të së vërtetës: Nuk mungon asgjë që ka rëndësi për ne.

Fjalët e tyre qenë etiketa e tekstit të mëposhtëm, që unë e kisha zbardhur tashmë:

Sidoqoftë puna, cinizmi i Perëndimit e meriton një shuplakë…

Sigurisht… Po më incizoni?… Jo, nuk jam prift… Nuk jam as nga ndjekësit e Jehovajt… U afrova te ju, sepse i ngjisni shumë dikujt që kam njohur dikur… Do të thosha se jeni dikush që kam njohur… Nuk di ta them tani se ku ju kam njohur, por jam i sigurt se po…

Më dëgjoni, që të bindeni… Keni të drejtë, nëse mendoni se po lëviz herë pas here nga tema. Le të sqarojmë tashmë se me historinë e Analtës shpresoja të gjeja tim atë, Milo Temesvarin, atë njeri që në fëmijëri pat studiuar te jezuitët e Shkodrës, por kur u largua nga vendi, e mbuloi misteri, saqë edhe unë jam rreshtuar ndonjëherë me ata që nuk pranonin se ka ekzistuar një njeri i tillë. Pasi, siç thoshte Umberto Eco, njohësi i tij më i mirë, qe CIA ajo që vendoste se kur duhej të kalonin disa vjet të mira që ai të jepte shenja se qe i gjallë dhe shumë i informuar për çfarë i ndodhte në rrethin e dhuntive dhe interesave të rralla, se kur duhej të renditej në listën e autorëve që nuk kanë ekzistuar kurrë dhe kur duhej të shfaqej me shkrime që e ngrenë botën peshë.

Për atë burrë, nëna më fliste ashtu siç flasin njerëzit e tjerë për takimet me alienët. Ai nuk ia kishte thënë kurrë emrin e vërtetë, por ajo iu bashkua menjëherë idesë sime se qe vetë Milo Temesvari. Edhe pse i vetmi portret, që gjendej lehtësisht në internet, dukej më tepër si një shkarravinë, edhe pse jezuitët mëtonin për ndonjë spekulim, meqë flitej për një njeri që fillimisht kishte marrë nga Lindja e jo nga Perëndimi, edhe pse shenjat paralajmëruese nuk na i thonë të gjitha, më mjaftonte që, sipas disa dëshmive, im atë qe parë në Analtë, vendi ku nuk e dija se si kisha përfunduar një herë aq rastësisht (siç mendoja asokohe), sepse, si te shumica e historive të botës (që nga Iliada), në këtë mes pat qenë një femër, për të cilën (në fakt) deri atë ditë nuk dija asgjë, edhe pse e kishim parë njëri-tjetrin nga larg, por pa ndonjë interes të veçantë…

Nuk mund të bësh përjashtim: sigurisht, kur flitet për një tjetër, të gjitha femrat pyesin se kush ishte ajo, prandaj ja ku po përpiqem të mos lë pika të errëta. Eja e më shoqëro deri në Analtë, më pat thënë thjesht, duke bërë me dorë nga mali. Ngaqë Analta ngrihet rreth 500 metër mbi fushën ku kalonte rruga kombëtare – një ditë do ta gjejmë se kush e bëri këtë shmangie – e kujtoj se mund të kemi qenë më pak se në gjysmën e rrugës kur më tha me ton urdhërues që t’i rrija larg, ndërsa vetë u ul mbi një gur dhe i dha kokës prapa.

E mbaj mend si ta kem para syve atë ditë të largët: hemorragjinë e hundëve e pati nga dielli i fortë, kurse vetëm njëqind metra më lart mjegulla u bë aq e dendur, sa nuk arrija të kuptoja pse ngulmonte për të vazhduar rrugën. Po aq mirë mbaj mend se rrugës takuam vetëm gra (ndoshta duhet thënë se dëgjuam vetëm zëra grash), dhe se kur pyeta pa të keq se ku qenë burrat, mora një përgjigje me ton kaq të prerë, sa nuk guxova të pyesja më, veçse përsëritja me mend fjalët që kishte renditur: Qysh se ia behu mjegulla në këto anë, filluam të vëmë rregull. Për një njeri që e njihte historinë e atij vendi, fraza e mësipërme donte të thoshte: Qysh se ia behu mjegulla në këto anë, filluam të ndajmë burrat veç e gratë veç.

Nuk qe kjo ndarja e parë, sepse gjithçka filloi nga gjëra më të thjeshta: së pari u ndanë dhitë nga delet, pulat nga gjelat, kuajt e bardhë nga kuajt e kuq, numrat tek nga numrat çift, zjarret e mëdha nga zjarret e vogla, fiqtë nga kumbullat, ftonjtë nga shegët e egra.

Kuptohet: lista e gjërave të ndara mund të zgjatej pa fund, pasi në Analtë kishte më tepër vend për mosmarrëveshje, sesa për marrëveshje. Imagjinojeni se kjo ndodhte kur nuk kisha ndonjë ide për misionin, prandaj herë pa here qenë bërë gati për të kaluar në harresë, gati i pasigurt nëse i kisha parë në ëndërr apo në zhgjëndër.

Po, qe e vërtetë, më ngatërroheshin pak sferat e realiteteve. Hë more senuk u shemb Roma! Hë për hë, do të ishte e rëndësishme të më besonit se nuk ka qenë ajo femër, por gjetja e tim et, arsyeja e vërtetë që iu riqepa Analtës (pyet për atë burrë me emrin Mulo apo Malo, më pat thënë nëna), ku edhe pas pesëdhjetë vjetësh dëshmitarët e paktë, tashti pleq, të cilët do ta kujtonin me hollësi ditën e parë kur aty u fol seriozisht për Fundin e Botës, diskutonin me bindje të plotë për zanafillën e kësaj historie, megjithëse nuk kishte asgjë të shkruar.

Veçse, kur të shkruhet, do të jetë me germa të arta.

Edhe pse në rrethana të ndryshme, në kohë e në vende të ndryshme, dy njerëz mund të bëjnë të njëjtën pyetje: Çfarë është më e rëndësishme?

Përkim i rastit?

Ndryshe nga unë, njeriu i audios mendonte që e kishte përgjigjen, sepse vazhdonte:

Bëni durim, ju lutem! Duhet të më besoni për sa ju thashë për atë femër, edhe pse pas njëzet vjetësh ndodhi një ritakim, në një vend të huaj – sa shumë gjëra po na ndodhin sot në vende të huaja – në të cilin unë kalova pak kohë, kurse ajo vazhdon të jetojë sot e kësaj dite, duke marrë përsipër fëmijët e tri martesave të dështuara.

Në fillim, më kishte kërkuar me ngulm, por në fund i lexohej menjëherë zhgënjimi.

Kurrë më nuk do të jesh për mua djali i atyre viteve, më tha, kur po më shihte mirë e mirë.

Harronte veten: vitet kishin kaluar edhe për të.

Nuk mund të them se nuk doja të rrija pranë saj, se nuk doja ta përkëdhelja herë pas here, por pranë derës së apartamentit, u ndjeva krejt i kthjellët (nuk kam provuar më parandjenjë aq të kthjellët), duke lexuar qartas në trurin tim: kisha gabuar kur shkela aty, ndaj i bëra disa pyetje pa shumë kuptim për Analtën, sepse kujtoj të më jetë përgjigjur: Analta bën gjëra të mëdha dhe të vogla. Më e madhja e të mëdhave është në dorën e kushëririt tim të parë, i njohur si filatelisti, i cili zotëron një pullë postare me një vlerë të jashtëzakonshme. Thonë se, kur ta shesë atë, gjithë Analta do të ketë festë.

Më e vështira erdhi më pas: vura re se më hante gjithë trupi, një si thirrje për t’u kthyer po atë natë pranë asaj femre, për t’u shtrirë pranë saj, por njëkohësisht u jepja këmbëve shpejt, si të më ndiqte pas diçka kërcënuese. Puna e parë që bëra, qe banja.

Atëherë m’u kujtua se në ndarje më kishte thënë: Si mendove se mund ta harrosh kaq lehtë Analtën? Por, meqë ma thoshte një grua që kishte dalë nga jeta ime, u mundova ta harroja.

Dikur e kuptova se e kisha marrë lehtë, se ia kisha bërë kot qejfin vetes, sepse ajo aromë si prej lënde gome bëhej aq e fortë, sa më largonte gjumin…

Duke u rrotulluar nëpër rroba, bëra zbulimin e frikshëm: ajo lënda si prej gome qe lënda e dikurshme e mjegullës, me të njëjtin neps që i mbështillte dikur trupat dhe mendjet e analtasve. Më parë m’u desh të bindesha se ajo aromë nuk vinte nga sapuni, nga peshqiri, nga rrobat e brendshme dhe ato të jashtme, nga çdo gjë e mbajtur në xhepa, nga uji apo mjedisi, por nga vetë vendi me emrin Analtë. Kur fillova të mësohesha me të, m’u shpif frika tjetër: pas saj arome, mos e kishte radhën mjegulla vetë dhe, pas mjegullës, mos e kishte radhën ajo sëmundja e rregullit?

Dilema rritej sitashti që po mendoj: Çfarë shenje më nisi Shpirti i Shenjtë me ty?

Nuk ka rëndësi se ti nuk di shumë gjëra për Analtën. Jam unë këtu për t’i ditur dhe për ta bërë të qartë të folurën me shumë kuptime të Shpirtit të Shenjtë. Sapo ta njohësh këtë alfabet, gjërat do të bëhen më të thjeshta për të dy. Jemi vetëm të A-ja.

Duhet ta ndiesh edhe ti se bota po zvogëlohet para nesh. Ose, po shumëfishohet, që është e njëjta gjë.

Në të dyja rastet, bëhet e njëjta: Analta.

Si ka mundësi?!

Kjo pyetje më thotë se duhet të më ndiqni.

Se unë jam me mision.

Edhe në këtë pikë e pyeta shkrimtarin, më tepër për të ruajtur kontaktin. Përgjigjja qe e njëjta:

Në rregull. Vazhdojmë.

Por shtoi: Sidoqoftë,mund të mbash në shtëpi nga ato risperidonët. Herë pas here, mund ta gëlltitësh ndonjë. Romanet postmoderniste i duan personazhet e veta, por, me gjithë dëshirën dhe vullnetin e mirë, nuk mund të bëjnë ndonjë gjë për to. Vetëm t’u tregojnë ndonjë histori.

Këto këshilla m’i jep kur të më kesh personazh, ia ktheva.

Mbaje mend, ma ktheu edhe ai, kur të jesh vetëm aktant, nuk të jap më dot këshilla.

Ha-ha.

Ai mjeku është profesionist i mirë. Flasin mirë për të.

Nuk thashë gjë.

Po atëherë?

Po të çoj numrin e tij të telefonit, që ta kesh nëse të duhet. Ndoshta është pikërisht ai që të duhet.

Gjithsesi, nuk e ke keq. Le ta kem edhe unë numrin e tij.

Fliste me tonin e njeriut që kishte gjetur te unë bashkëbiseduesin e kërkuar një jetë të tërë.

Edhe te ligjërimi i njeriut të audios ndihej tonin e njeriut i cili sikur kishte gjetur bash bashkëbiseduesin e kërkuar për një jetë të tërë:

Ata ishin dëshmitarët e paktë, por mua nuk e di pse më dukej që i kisha dëgjuar më parë se, më tepër se prej faktit të nisjes së dikujt në Rrugën e Ndaluar, njerëzit qenë tronditur kur doli se ai qe djali i madh i njërit prej kasapëve të fshatit: askush s’e kishte çuar ndër mend më parë që një njeri pa emër e lavdi do të sfidonte e përdhoste tabutë e vjetra. Madje, deri atëherë, pjesa më e madhe e analtasve nuk e dinte as se ku fillonte ajo rrugë e mbuluar prej kohësh, mbase prej shekujsh, nga ferra të pakalueshme. Një herë që mësuesi guxoi të jepte temë hartimi për perëndimin e diellit, qe ndëshkuar: nxënësit, ose shkruan gjëra krejt të tjera, ose e dorëzuan fletën të bardhë.

Nuk mbahej mend se kush vendosi që për të ikurin lypseshin përbuzja e fyerja, që vetmia t’i bëhej aq rraskapitëse, sa vetëvrasja t’i dukej e ëmbël.

Ajo që mbahej mend mirë, ndodhi në buzëmbrëmje, kur, me të mbërritur, ndjekësi i fundit së pari u ul dhe vodhi diçka të verdhë, shkulm pas shkulmi, si të kishte pirë dhjetë-pesëmbëdhjetë litra ujë. Pasi e mori pak veten, meqë askush nuk mund të thoshte diçka tjetër, me gjuhë të trashur tregoi një orë rresht se si duhej ta kishte vrarë kuçedrën djali i kasapit. Mbahej mend vetëm fjalia e fundit. Bëjini derman… asaj... Atëherë njerëzit panë përtokë një grua bukuroshe, e cila as që përpiqej të mbulonte lakuriqësinë e zbuluar nga rrëzimi, sepse nuk i kishte mbetur pikë fuqie.

Duhej të merrte veten ajo grua, të cilën të gjithë e njihnin si prostituta, që të mësohej se, gjatë kohës që rrëzohej përtokë, merrte vendimin më të rëndësishëm të jetës: gjithë paratë e fituara nga puna e saj do t’ua falte të varfërve, por nuk arriti të rrinte për shumë kohë në sipërfaqe të ngjarjeve, sepse ose merrej në konsideratë ana e saj… më kuptoni se çfarë dua të them… ose mbaheshin mend vetëm disa rrahje që i bënë ish-dashnorët, të cilët kërkonin paratë ose kthimin e saj në të dikurshmen, kështu që përsëri kryengjarja për Analtën mbeti ikja e Djalit të Kasapit dhe nevoja e shpjegimit të ëndrrës që ai pa një natë para nisjes.

Qe Nata e Këndellave, kur pa në ëndërr shifrën ku shihte përmbushjen e vet. Ajo shifër qe numri 13.

Si i di unë të gjitha këto?!

Kjo nuk është pyetje për njeriun me mision. Rrugët e Shpirtit të Shenjtë janë të pafundme.

Ti do të thuash: Nuk u shemb Roma!

Nuk u shemb Roma, vërtet!

Idenë se njeriu i audios nuk dinte të ndalej, e përforconte edhe pjesa e mëposhtme:

Ju duhet ta keni lexuar Umberto Eco-n që thotë se deri në vitin 1988 Milo Temesvari ishte gjallë – përndryshe, nuk mund të kishte parasysh librat mbi misterin e Rennes-le-Chateau, të shfaqur mes fundit të viteve ‘60 dhe ‘70, dhe as bestsellerin e famshëm Holy Grail, që i përkiste vitit 1982. E drejtë: në vitin 1988, Temesvari nuk mund të dinte për librin Kodi Da Vinci, megjithatë ai shprehej për pikturën Darka e Fundit e Leonardo da Vinci-t: një trekëndësh i përmbysur, drejtuar nga Jezusi, pa pikë dyshimi kishte domethënien e një vagine (virtuale), ose thënë ndryshe, zonën pubike të një trupi femre (pra, martesa e Krishtit me Magdalenën nuk qe fare mistike). I bënte përshtypje natyra e skenës ku dishepujt në të majtë shfaqeshin të lidhur me Mjeshtrin, gati për një bashkëbisedim alarmi, ndërsa në të djathtë dukej sikur qenë në ikje e sipër. Pra, Temesvari argumentonte se, më shumë se një darkë mes Mjeshtrit dhe dishepujve apo të një feste martesore, Darka e Leonardo-s fliste për prishjen mes një grupi: dëshironte të lajmëronte bashkëkohësit e tij se komploti i përshkruar nga protokolli ka funksionuar që nga fillimi, por sigurisht pa e ditur se ai do të vijonte deri në ditët e sotme, ku merr forma të ndryshme, deri në komplote të pavarura. Konkretisht, Temesvarit i interesonin pyetjet: mos vallë Gjoni, dishepulli bukurosh, me pamje burri e gruaje njëkohësisht (pra, një heteroseksual), do të ishte viktimë e këtij komploti, prandaj arratisja në Pathmos bëhej për t‘u shpëtuar joshjeve nga Pjetri dhe Juda, me qëllim që Apokalipsi që la pas të jetë alegoria e rezultateve profetike nëpër të cilat do t’i kalonin shokët? Apo ndoshta Leonardo dëshironte të denonconte teoritë e ndryshme, përfshirë këtu edhe të ardhshmin Kodi Da Vinci, duke e ndërtuar Darkën si një blof provokues dhe duke i shtyrë të gjithë drejt interpretimit?

Në Paris, ku po jepte disa leksione, unë i thashë:

Thjesht, ai donte të thoshte, jo vetëm për mua si djalë, por për të gjithë shoqërinë njerëzore, se në kohën tonë pothuajse të gjitha historitë po ritregoheshin, se nuk kishte një histori, por një seri historish – zyrtaret dhe të përjashtuarat – se edhe nën një shkronjë duhej kërkuar dhe gjetur një kuptim sekret, se dikush ka komplotuar ose komploton ende nën hije, se ndoshta ndonjërit prej këtyre komploteve i përkiste edhe zhdukja e tij, apo se ndoshta ai kishte vënë në dukje shifra që ende duhej të kishin mbetur të fshehura. Pse emri Leonardo da Vinci përbëhet nga 13 shkronja, kur po aq janë edhe panelet në afresk apo pjesëmarrësit? Pse ka po kaq germa emri Milo Temesvari? Pse ka 13 germa emërtimi Djali i Kasapit?

Eco ngriti supet. Kështu e pranoi se ndoshta duhej të ishte thelluar më tepër në këtë çështje.

Mendoj se na vjen në ndihmë Kodi Analta, i thashë.

Eco se si më pa:

Më duket se unë e kam shpikur këtë personazh.

Kjo që thoni, nuk është argument. Argument është Analta…

Nuk ndihej në humor, por unë nuk u tërhoqa. Ndoshta aty e kuptova se misioni im qe më i madh se unë vetë.

Po mendoja se ky mund të ishte takimi i fundit me Eco-n, deri sa u dëgjua një zë që tha: Analta?!

Pyetjen e bëri miku që e shoqëronte.

A mund ta mendoni, e dashur! – njeriu që foli, e kishte jetën për së dyti prej një familjeje nga Analta, mirënjohjen për të cilën nuk e kishte harruar kurrë.

Më falni që ju quajta… ashtu, por nuk mund të harroja emocionin që pata provuar atë ditë.

Nuk e kuptoja mirë se çfarë po ndodhte, por gjithsesi ndjehesha pjesë e diçkaje të madhe. Është ajo dita kur Eco më tha: Nëse nuk do të dilte kjo Analta e mikut tim, do të të kisha menduar gjithmonë si një personazh të shpikur nga unë.

Ndërsa unë i thashë: Nuk u shemb Roma!

Kështu na thoshin kur ishim të vegjël, tha. Kur vriteshim e qanim. Na e thoshin nënat dhe gjyshet. Si t’u kujtua?

E njëjta gjë, ia ktheva. Na e thoshin edhe neve.

Kur po ndaheshim, e pranoi përsëri: Është intriguese që Temesvari të ketë lënë një djalë në Shqipëri. Duhej të isha thelluar më shumë.

E pranoi apo e bukosa fare me forcën e misionin tim, kjo është për t’u diskutuar gjatë, por kjo mund të bëhet në një kohë tjetër.

Akuzës se “kishte shumë fantazi”, njeriu i audios i përgjigjej:

Po e marr si një eufemizëm: nuk dashkeni të më thoni “gënjeshtar”…

Po?

Mendoni se edhe këtu në fund të botës, ne u takuam rastësisht?… Ma thuaj me bindje dhe unë do të përpiqem t’i korrigjoj mendimet e mia…

E skuqura e fytyrës tënde po më ndihmon për fillin e rrëfimit tim. Le të themi se Cungu i të Këndellave filloi të jepte shenjat e ndezjes, duke i dhënë mjedisit një atmosferë krejt tjetër, por djaloshi, që do të ikte në Rrugën e Ndaluar, nuk e kuptoi nëse kjo po ndodhte në ëndërr apo zhgjëndërr – ah, këto sferat e realitetit – sepse ndërkohë ndiqte veprimet e gruas që shtronte sofrën e madhe, mbi të cilën, në mënyrë rituale, ajo po vendoste ca poçe vere e enë të ndryshme prej balte, duke pëshpëritur në mënyrë rituale, sa për t’u dëgjuar brenda kthinës. Ai u kujtua: Natën e Këndellave kthehen në shtëpi shpirtrat e të vdekurve, të cilët duhet ta gjejnë sofrën gati. Me zë, tha: Shpirti i Shenjtë i nis ëndrrat që të na thonë se vetë ne njerëzit i vëmë kufijtë e pengesat, pasi në të vërtetë ato nuk ekzistojnë.

E ëma kapi muzikën, jo kuptimin e asaj që u tha, prandaj, megjithëse e pat të qartë se ai e kishte mendjen te ikja, nuk diti çfarë të shtonte, sepse diçka sikur po ia bënte fjalët të pavlefshme.

Rikthehem te pyetja: Si i dija gjitha ato gjëra, që kanë ndodhur në një kohë tjetër, megjithëse e dija vetëm se i dija?

Di vetëm se di që duhet të vazhdoj:

Në fakt, gjithë analtasit e atyre ditëve i përshkruanin si njerëz pa shumë fjalë, derisa ndodhi vrasja, siç e quajtën disa, apo vetëvrasja, siç e quajtën disa të tjerë. Mund të ketë pasur edhe versione të tjera për atë ngjarje, por njerëzit kanë veçuar atë që ka qarkulluar më shumë, që thotë se mësuesi, ndoshta i vetmi pa teori komplotesh, e kishte si pas një mjegulle vajzën e vetme të kasapit kur iu përgjigj: Yt vëlla ndoshta edhe ka mbërritur aty ku është nisur. Sidoqoftë, askush s’mund ta vërtetojë. Ne e pranojmë në mirëbesim.

Kur, në vend të lirohej prej fjalëve, vajza filloi që të lirohej nga teshat e trupit (Që të bëhej gazi i botës), me një lëvizje të shpejtë, ai arriti ta mbërthejë nga kyçi i dorës. Dukej sikur mbërtheu kujtesën që po ngarkohej, nga e cila nuk do të lirohej gjithë jetën. Që donte të thoshte se, me gjithë përpjekjet e mundimshme, s’mundi ta duronte më atë djersitjen prej akulli dhe ngërçin e fortë ndër zorrë, ato duar dhe atë gjak që ia urdhëronte një forcë e panjohur, sepse sakaq mbeti pa frymë, sikur po e damkosnin me hekur të skuqur apo sikur po e kapte një ndjenjë e pakontrolluar vaji. Që donte të thoshte se, së bashku me fjalët: Meqë nuk mund të jem fati yt, nuk dua të shkoj as te fati im i parë!, ndjeu se u përcoll në dorën e tij të ftohtit e metalit të një arme. Që donte të thoshte se, shumë më vonë, larg atij vendi, do ta kuptonte që kishte thënë: Mos vallë duhet ta pranoj se, siç po thuhet gjithandej, familja juaj qenka një mallkim!? Që donte të thoshte se, si nëpër jerm, kishte dëgjuar edhe fjalët e vajzës: Ne jemi mallkimi i vetes, sepse të tjerët te ne zbulojnë ose dashurinë ose frikën ndaj saj.

Që donte të thoshte se, kur ndjeu t’i rëndonte pesha e trupit të vajzës, iu shfaq me një qartësi të pamëshirshme, prej filmi, marrëzia e veprimit të nxituar dhe pafundësia e gjërave që do të mund të bënte në atë fshat, se po ia mbathte larg njerëzve që do të mund t’ia dëshmonin tmerrin e përmbledhur nga realiteti, i cili po i kthehej përnjëherësh te shqisat, se megjithëse ecte gjithë ngut, në faqen e një pllaje, si në faqen e një libri, iu renditën këto fjalë, që ai e dinte se ishin vetë zakonet e vendit:

Një vajzë e fejuar, duke u martuar me një tjetër, i jep të drejtë të fejuarit t’i vrasë vëllanë, të atin, xhaxhanë ose kushëririn e parë. Nëse vajza është e rrëmbyer, të afërmit ose i fejuari, kanë të drejtë të vrasin rrëmbyesin, ose ndonjë prej të afërmve.

Atëherë ndodhi që, për disa gjëra, kujtesa kolektive e Analtës më tepër po lirohej, sesa ngarkohej, nga kjo shumësi ngjarjesh.

Njeriu i audios përpiqej të sqaronte gjërat:

Jo gjithkush e dinte se, disa metra më tej, tek shihte se qeni i shtëpisë s’e hante ushqimin prej dorës së tij, veçse e kundronte me ca sy të trishtuar e enigmatikë, djali i vogël i kasapit pat hequr dorë nga ajo që po bënte, duke e çuar mendjen tek e motra, pas së cilës qeni qe shumë i lidhur, dhe vendosi ta kërkonte, por nuk kishte bërë asnjë hap, kur u përzien bashkë angullima çjerrëse dhe krisma e armës.

Mu atë çast ai dalloi lot në sytë e kafshës dhe u pushtua menjëherë nga parandjenja e keqe, megjithëse atëherë kurrsesi nuk deshi të besonte në diçka fatale. Nuk besoja se qemë kaq të dënuar nga fati, do t’u thoshte më vonë, në ditët e gjata të zisë, prindërve të dërmuar. Por ngurrimi i tij nuk zgjati shumë, se e ëma u shfaq në derë, e pazonja ta mbante përbrenda një të vërtetë të tillë, dhe përmendi vrasjen. Jo gjithkush e dinte se, qysh atë çast ajo u duk njëzet vjet më e vjetër, sikur befas t’ia kishin hequr me dorë nga jeta ato vite. Jo gjithkush e dinte se i biri, i cili nuk ndjeu dhimbje më pak, as atëherë, as më vonë, që nga ajo ditë do të fillonte të përdorte gjithfarë mënyrash për t’ia larguar mendjen nga ndjenja e fajtores. Nuk priste ndonjë gjë të madhe as atë ditë kur solli në shtëpi një orë tavoline, të cilën e kishte ndërruar me një dele te një i panjohur i rastit.

Pak para mbrëmjes, pa thënë asnjë fjalë, filloi të bënte zhurmë me zilen e orës, derisa u tërhoqi vëmendjen prindërve të shushatur në një qoshe të dhomës. Kur pa se ia arriti qëllimit, u hodhi një shikim të kënaqur, sepse shumë rrallë po ndodhte një gjë e tillë. E kurdisa, tha. Por më duhet të dal të pyes për orën e saktë.

Pa e drejtuar fare trupin e lodhur, e ëma i hodhi një shikim të vakët që prej cepit ku po rrinte, si një perëndi e mefshtë, e pa mësuar që ta besojnë. Mos u lodh kot, po çoje shtatë e njëzet, i tha me përtesë, siç thuhen shumë gjëra për forcë zakoni.

Jo gjithkush e dinte se, për të mos ia prishur qejfin, djali e vuri orën aq sa tha ajo, por më vonë, kur ndeshi në rrugë një tregtar çikërrimash, u mahnit: qe fjala për një saktësi të plotë.

Dhe nuk qe një rastësi kalimtare: gruaja e kasapit, e cila e gjente përmendsh orën e saktë në çdo kohë, përditë filloi të nxirrte nga kujtesa ca data martesash, lindjesh, vrasjesh, vdekjesh, sëmundjesh masive e pushtimesh, të papërmendura kurrë më parë, ca emra njerëzish, që i linin gojëhapur edhe më pleqtë, ca histori të varrosura mashtrimesh a dashurie, të cilat i vinin flakën gjithë fshatit, i cili, duhet thënë, i lemerisur nga kjo, për ca kohë e zbuti mjaft sjelljen e vet, duke e kthyer në një si matje pulsi. Ka mbetur vrimë e zezë, nëse qe e sinqertë apo e fshehu të vërtetën, kur pas disa përpjekjesh e mundimesh ajo i tha të birit, se nuk ia dilte dot, pra nuk po e gjente emrin e vrasësit. I biri s’e ngacmoi më: siç u mor vesh më vonë, atij i interesonte më tepër një nuk e di, sesa një përgjigje e gabuar.

Vetëm kur vrau kushëririn e parë të mësuesit, e kuptuan njerëzit se çfarë mund të bluante në kokë një djalë i pafjalë si ai.

E pyeta veten disa herë: Si e pranonte vajza atë narrator të gjithëdijshëm (ja ku u infektova nga shkrimtari), që nuk e dinte se nga i dinte gjërat?

Kjo pyetje donte të thoshte se duhej ndjekur vazhdimi i audios, të cilën e zbardha kështu, duke marrë edhe shpërblimin e këmbënguljes sime:

Meqë nuk e keni parë, mund të mos e besoni, por unë e di se ekziston një foto e Marubëve të famshëm, të cilës i mungon plotësisht kompozimi (gjë që nuk ndodh kurrë te ata mjeshtër) i një figure burri të moshuar. Rrallëkush e di se për këtë nuk duhet fajësuar fotografi, por modeli. Jo modeli që ndodhet në të, por një tjetër që nuk duket. Unë e di se modeli në foto është kasapi, por ndërkohë mungon e shoqja…

Kam dëshmi. Një tregim i shkurtër prej ndihmëses së Marubit të fundit, ndihmon për të bërë lidhjen me historinë tonë: kasapi me të shoqen arritën ta vizitojnë të birin pak para transferimit nga burgu dhe pikërisht në këtë udhëtim të fundit në Shkodër u kuptua se plakën nuk e kapnin shkrepjet e fotoaparatit…

Meqë plaku nuk e hiqte asnjë çast atë foto nga dora, le ta mendojmë një pasdite të butë maji kur, më tepër për ta qortuar, sesa për ta ndëshkuar, ajo i bërtiti: Lëre atë dreq, sepse një copë letër është!

Kasapit s’i iku trishtimi nga fytyra, megjithatë e uli fotografinë, ku vazhdonte të priste shfaqjen e fytyrës së saj. E di se është një copë letër, ia ktheu, veçse nganjëherë më duket sikur ti nuk je me të vërtetë. Në fillim e shoqja qeshi nga këto fjalë të thëna me aq sinqeritet, po kur ia pa fytyrën, u murrëtye edhe ajo: u ngrit ngadalë dhe ia hodhi duart në qafë, me shpresën e vakët se kështu do t’ia zbuste ndopak trishtimin. Mos u bëj fëmijë! i tha me tonin filozofik të njeriut të ngopur me jetë. Edhe pak e po shkojmë atje ku nuk kemi nevojë për asgjë.

Në kohën e drekës, kur i duhej të merrej me gatimin, për çudi, pa se nuk po i pëlqente të ndahej prej tij, sepse pasi ia zbërtheu këmishën, filloi t’ia përkëdhelte gjoksin dhe barkun, me një lloj ndjesie që, sa më shumë e prekte, aq më shumë fundosej bota përreth, duke mbetur vetëm zëri i saj që thoshte se atij i vinte era plak. I shoqi kërkoi një rast kur ajo do të ndalonte pak dhe e pa i qetë. Nuk do të më vinte keq për atë që the, mezi i pëshpëriti, nëse do ta kishim shtëpinë plot, që ai djalli i magjisë të plaste nga zilia. Pikërisht atëherë e kuptoi ajo se e urrente për vdekje fotografin.

Më pas, kur zbuloi se urrejtja dhe dashuria janë dy gjëra të ndërsjella, sepse me të njëjtën fuqi që urrente fotografin filloi të dashuronte të shoqin, befas ndërroi mendje: ia diti për nder atij njeriu, që i linte vend për ndjenjën e saj ndaj të shoqit, të cilin vazhdonte ta përkëdhelte në vende gjithnjë e më delikate. Plaku, i cili përpiqej të rregullonte frymëmarrjen, nuk thoshte asnjë fjalë, i sigurt se në atë fyt të rënduar nuk do të mund të artikulohej një fjali e rregullt, se nuk do të mund t’ia dilnin asaj që po kërkonte e shoqja, megjithatë i dukej e mjaftë zhytja në një si banjë të vakët, edhe duke e quajtur iluzion më tepër sesa jetë.

Do ta kuptonte vetëm më vonë shndërrimin e vaktësisë në një nxehtësi të papërmbajtshme, që, pa u marrë vesh nëse shpërthente nga brenda apo vinte nga jashtë, i shkrinte në një qiellin e tokën, gjithë atë gjithësi që mund t’ia rrokte mendja, e cila sikur premtonte diçka, të paktën një iluzion mbarsjeje, një iluzion se jeta nuk mbaron me vdekjen e njeriut.

Shikoje atë heshtje që e bën gojën si kupë dhe thotë: Rrëmbejeni këtë mësim të vockël Analte!

Nuk u shemb Roma!

PERSONAZHE DHE NARRATORË

Më lodhte mua ai patetizmi i ligjërimit të njeriut të audios, jo më një njeri që e dëgjonte drejtpërdrejt.

Por më e rëndësishmja qe se pyetja ime e vazhdueshme: A ka diçka që nuk e kuptoj në këtë marrëdhënie?, filloi dikur të merrte përgjigje. Po më krijohej ideja se vajza ishte një emigrante pa dokumente të rregullta; që donte të thoshte se, nëse do ta kapte policia, do ta riatdhesonte. Dhe vetëm një shqiptar mund ta kuptonte se çfarë drame qe kjo. Pra, policia duhej të mos dyshonte se qenë njerëz normalë, që mund të bisedonin si gjithë bota. Nuk kuptohej pse atë ditë policia qe në veprim, por kuptohej mirë që ai merrte përsipër ta mbronte vajzën, jo vetëm nga frika ndaj policëve, por edhe, sipas tij, t’i jepte një shembull rezistence, për më tepër shqiptare.

Ia thashë zbulimin tim shkrimtarit.

Ke të drejtë, ma ktheu. Si personazh, flet shumë. Meqë flet si personazh, nuk i ndërhyjmë dot. Pornuk shqetësohem që nuk e dimë se kur policët u afrohen, nga e majta apo e djathta, kur kanë hije dyshimi mbi ta e kur nuk kanë. Më intrigon ideja se narratori i historive bëhet gjithnjë e më i pakapshëm. Mund të jetë njeriu i audios, por mund të jetë edhe secili prej nesh.

Ajo që mund të kuptoja prej këtyre fjalëve qe se të paktën historia – roman po funksiononte.

Qe edhe një narrator tjetër në këtë histori – siç do të thoshte shkrimtari – një fëmijë 12 vjeçar, të cilin njeriu i audios e kishte takuar te biblioteka “Marin Barleti”.

Ku i di ti të gjitha këto, e kishte pyetur i habitur, por fëmija i qe përgjigjur me qetësi: Thjesht, i di.

I entuziazmuar, njeriu i audios e kishte parë këtë si efekt i famës në rritje të Analtës dhe misionit të tij dhe e nxiste të rrëfente.

Pra, vazhdimin e historisë së dy pleqve e kemi prej vogëlushit, edhe pse me zërin i njeriut të audios:

Patriarkut Abraham, për arsye të përkushtimit të thellë, Perëndia ia ktheu vogëlushin e sakrificës, por në gjëmën që do të pllakoste familjen e kasapit – fëmija 5 vjeçar, i veshur me ngjyrën e kuqe për ditë feste, u sulmua nga demi i tërbuar – nuk bënë dobi as ndërhyrja njerëzore, as ndërhyrja hyjnore.

Në krye të çdo muaji, kur plakut të rraskapitur i ktheheshin vatrat e lotëve dhe shikimi, njeriu i parë që dallonte në dhomë, ishte e bija, e cila, pasi rrëmonte në një kosh rrobash, dilte jashtë dhe nuk shihej më, megjithëse ai ngrihej në këmbë dhe e ndiqte pas, duke thirrur emrin e saj, derisa ndeshte të shoqen në derë.

Gruaja nuk i thoshte nëse e besonte apo jo, vetëm se e zinte ngadalë për dore dhe, kur e afronte pranë shtratit, fillonte ta zhvishte si një fëmijë, duke e dëgjuar se si pëshpëriste, gati duke u ngashëryer: Vërtet na vijnë prapësitë prej asaj që bëri djali ynë i madh? Plakës nuk i pëlqente pamja e tij prej qaramani. Marrëzira! I thoshte me tonin e një perëndie mbrojtëse. Dhe mos e vrit mendjen! Jeta vetë është një ëndërr dhe një ditë do të zgjohemi.

Teksa mendonte se në zërin e saj ndihej qartë pasiguria, nëpër shpejtësinë e pazakontë të emocioneve i shfaqej fytyra e së bijës. Gjithçka ishte e vrullshme, mirëpo pas pak provonte një lehtësim të papritur, sepse i dukej se tek ai veprim zbulonte arsyen e moskapjes nga fotoaparati: mendonte se duhej të kishte dalë në fotografi kur qe e re, e bukur dhe plot shëndet e jo tashti që pleqëria po e vinte gjithnjë e më poshtë.

Asnjëherë nuk e mori vesh, nëse e kishte për vete a për të shoqin, kur thoshte: Çdo e keqe vjen për të mirë. Prej nesh do të lindë dragoi që do të vrasë kuçedrën e mallkuar. E shoh se si po vijnë, jo një, por shumë djem.

Mbetej e paqartë se cili qe narrator i parë i këtij rrëfimi:

Një herë, kur u ngrit dhe iu afrua dritares, siç bënte zakonisht pas dashurisë, pa të përshkonte njërën nga rrugët që të çonte në qendër të Analtës një njeri që ecte shpejt, pa përshëndetur as majtas, as djathtas. Kishte pamje eremiti, me lecka të vjetruara, flokë dhe mjekër të paqethur, por duhej të zotëronte një fuqi të papërballueshme shpirtërore, sepse nuk i bënin përshtypje fare shikimet e çuditura dhe injoruese. Me të mbërritur në qendër, gjeti vendin më të lartë, vuri duart si hinkë para gojës dhe shpalli me ton profetik: Fantazmat i pjell mungesa e dashurisë!

Zëri i kishte mbetur po ai i shumë vjetëve më parë, kur predikonte dijen para nxënësve, prandaj e njohën se kush qe: prapë pa përshëndetur as majtas, as djathtas, mësuesi mori rrugën e shtëpisë së vet. Ishte po e diel, pra shtatë ditë më vonë, kur doli për herë të parë prej saj dhe tha se atje lart në shpellat e Analtës, kishte jetuar plot gjashtë vjet rresht me një ujk… Megjithëse ai e tregoi historinë si një parabolë nga duhej të dilte një moral i madh, disa i thanë se gënjente, disa të tjerë këmbëngulën se ajo histori i përkiste dikujt tjetër, se kishte ndodhur shumë vjet më parë në një zonë aty afër.

Atë ditë që u dha në shtëpinë e kasapit, nuk ia hapën derën, jo thjesht se nuk donin, por edhe sepse plakës sapo i kishin ardhur dhimbjet e lindjes. Megjithëse qe mesi i korrikut, po fillonte një borë e shtruar, si prej lulesh, kur u dëgjua një e qarë foshnje dhe mësuesi profetizoi, përmes hapësirës së ngushtë të derës, që plaku e mbante me këmbë: Ka një të ardhme të shkëlqyer. Sigurisht, po t’u nënshtrohet mësimeve të mia. Aleksandri i Madh u bë i madh, sepse mori ca thupra shpinës nga Aristoteli.

Qenë binjakë. Plaka, e zhgënjyer që nuk pa ndonjë shenjë flatre dragoi nën sqetullat e të vegjëlve, tha vetëm: Kjo botë është pëllëmbë-pëllëmbë. Varet se në cilën pëllëmbë do të shkelin.

Meqë binjakët qanin pa pushim, do t’i vendoste djepet e tyre në anën e kundërt me atë të vëllait fatkeq, që nuk qe bërë më shumë se pesë vjeç. Mirëpo vaji i tyre do të qe i tillë saqë nga frika e verbimit më shumë do t’i mbanin në krahë, sesa në djepa.

U gjet vend tjetër për djepat, por fëmijët filluan të qanin gjithnjë e më fort, duke e përmbytur shtëpinë me një ndjenjë tmerri.

U qetësuan në mënyrën më të papritur, kur nuk kishte mbetur asnjë rreng për t’u përdorur. Mbahet mend se atëherë, në moshën tremuajsh, njëri të ketë thënë: Zoti është më i madhi.

Nuk u mësua kurrë se cili foli, sepse fjalët i dëgjoi vetëm plaku, që në këtë kohë e kishte shikimin mjaft të dobësuar, por ato fjalë u morën si një ogur i madh për të ardhmen e Analtës.

Narrator i parë, njeriu i audios:

Sigurisht, ishte për t’u theksuar edhe ajo që tregoi miku i Umberto Eco-s, si ish-ushtar italian në Shqipëri, për atë ditë kur u panë nazistët në Analtën e mënjanuar nga bota.

Është shkruar ndokund për këtë…

Mund të mos jetë e njëjta histori. Ose është treguar ndryshe…

Le të vazhdojmë sipas tregimit të italianit: te shtëpia ku ishte strehuar si dezertor lufte, ia behën ushtarët gjermanë dhe i vunë njerëzit në rresht. Ose të dilte italiani, ose do të pushkatoheshin të gjithë… Sapo mbaroi koha e urdhrit, njëri nga djemtë e shtëpisë u kthye nga i ati dhe, me një vështrim që thoshte diçka për nderin e shtëpisë, bëri disa hapa përpara.

Këtu, sipas italianit, mbaroi historia e djaloshit, por jo ajo e dy të huajve.

Dy ish-aleatët, më vonë armiq, së fundi u ndodhën nën urdhrat e partizanëve të armatosur (me të njëjtin fat: robër lufte), diku afër detit, në një pikë grumbullimi ku po prisnin riatdhesimin.

Derisa të vdes nuk e harroj fytyrën tënde, i tha gjermani, sapo e pa.

Shpjegoi se vartësit e dinin urdhrin, sikurse ai: pra, në qoftë se vendasit nuk e dorëzonin, do të digjej shtëpia dhe do të vritej gjithë familja, prandaj qe i vetëdijshëm kur bëri atë zgjidhje.

Nuk u shemb Roma!

Këtu mbaroi edhe historia e italianit me familjen mikpritëse, sepse, pas riatdhesimit, u çonte miqve të vet letra e të holla, por të gjitha i ktheheshin me shënimin e autoriteteve të vendit: Personi nuk ekziston.

Njeriu i audios:

Po për mua u shemb Roma. Unë nuk dija t’i thosha italianit pse patën shkruar ashtu autoritetet, por u mundova t’i shpjegoja se cili qe fati i mëtejshëm i asaj familjeje, pasi vëllai i të vrarit nga gjermanët qe vetë kasapi, diçka që më çoi peshë, sepse sapo mora numrin e gjermanit, i telefonova.

Më tha se jetonte në Krakov, në jug të Polonisë, dhe se më priste, por nuk ma dha adresën e saktë për shumë kohë, diçka që më intrigoi edhe më shumë: po më fshihte diçka.

Gjatë fluturimit (Tiranë – Milano – Krakov), pashë nga avioni së pari Vjenën dhe pastaj Gracin. I kujtoj mirë këto detaje, sepse, siç do të më thoshte më vonë, gjatë diplomimit në Grac, ai ishte njohur me disa albanologë, kështu që dinte shumë për traditat, zakonet e virtytet e shqiptarëve, saqë këmbëngulja ime për ta takuar me çdo kusht për të kishte pasur dy shpjegime: ose doja të merrja hak (e njihte mirë Kanunin) për vrasjen e Analtës, ose isha thjesht një shkodran i mirë, si edhe zotni Sahatçia, orëndreqësi që e kishte ritakuar në vitet ‘60, për të marrë Erberhard-it e rrallë, orën jashtë serie, kujtim nga gjyshi, që e kishte lënë aty gjatë luftës.

Mbase ke lexuar historinë e tij në ndonjë gazetë: Mjeshtri plak, që shteti nuk kishte arritur ta fuste në kooperativë me të tjerët, hoqi monoklin, mori në dorë matrikullin prej metali, një teneqe rrethore me një grep në njërën anë, që shërbente si faturë, dhe hapi kasafortën, ku kishte edhe dhjetë-dymbëdhjetë orë të tjera. Shumë-shumë, tha, këtu sahatet qëndrojnë deri në tre muaj, pastaj vijnë e i marrin, por ky yti ka pritur goxha vjet. Dje pata një parandjenjë… dhe e kurdisa. Ja punon, shikoje! Gjermani kërkoi t’i jepte para, por mjeshtri tregoi disa shenja në matrikullin që sapo i ishte dorëzuar, dhe tha: Zotëri, është paguar!

Mua më kishte bindur përvoja që vetëm Kodi Analta do të më çonte ku duhej.

Ashtu si rrodhën punët, martirizimi i djaloshit ishte i pashmangshëm, ma ktheu, duke më përmendur disa dokumente që mbanin firmën e Hitlerit. Për shembull, te Urdhri i 16 dhjetorit 1942, i një feldmareshali, thuhej: Humanizmi i çfarëdo lloji është krim kundër kombit gjerman.

Po mua nuk më sprapste më kjo mani e njerëzve për t’i vënë fre arsyetimit.

Rrëfim i 12 vjeçarit:

Edhe pse qysh pas shprehjes Zoti është më i madhi nuk pati më asnjë ngjarje për t’u mbajtur mend, një ditë u dha para tyre mësuesi, por ndryshe nga ç’kishte parashikuar, pa se binjaku tek i cili kishte më shumë besim, nuk mësoi kurrë të shkruante e të lexonte – ishte si t’i jepje mësim një cope druri – ndërsa tjetri ishte natyrë e tërhequr, megjithëse dinte të shkruante e të lexonte shumë mirë. Historia thotë se ishte e sigurt që, nëse nuk do të vinte letra nga burgu, edhe binjaku që mësoi shkrim e këndim, do t’i humbiste këto aftësi. Me sa duket, i gëzuar që në familjen e tij dikush shkruante e lexonte, djali i burgut e shpeshtoi numrin e letrave, aq sa binjaku lexues u mërzit prej tyre, por binjaku tjetër e detyronte t’ia lexonte me zë të lartë, derisa t’i mësonte vetë përmendsh.

Pikërisht pas letrës për teorinë e relativitetit mendoi për herë të parë për makinën fluturuese, derisa e ngriti më këmbë mu në mes të kopshtit të madh, ku me një pasion fëmijësh bënte prova pambarim, nën vështrimin e pakapshëm të së ëmës. E shqetësuar nga rrezikshmëria e këtij pasioni të ethshëm e të pakuptueshëm që i mbërtheu të birin, e ëma filloi të studionte me imtësi vendin e tij të fjetjes dhe doli se në atë vend kishin ndodhur gjëra të mira dhe të këqija, prandaj vendosi aty një copë pasqyrë e cila kishte për të shpërndarë forcat e së keqes. Nuk ndodhi ndonjë ndryshim i shpejtë, por nuk pati guximin të përdorte ujë të bekuar, sepse iu shpif frika e ndonjë pështjellimi. Meqë ia nisi punës me një flakë qiriri që lëshonte tym, e shtytur nga një parandjenjë e ligë, u detyrua ta mbushë atë cep të dhomës me degë lisi e bredhi.

Mirëpo ndodhi eklipsi: kafshët u nisën drejt vathës, zogjtë u tulatën, gjelat ia nisën këngës, era përkundi pemët e nemitura dhe filluan të shfaqen yjet, duke krijuar tek të gjithë ndjesinë se po ndalej koha dhe dielli nuk do ta merrte veten kurrë më. Analtasit, zakonisht të ftohtë e stoikë, u përfshinë nga një tmerr i papërshkrueshëm dhe u bënë më të butë e të arsyeshëm me njëri-tjetrin. U bënë pajtime të disa zënkave që mendoheshin të përjetshme, mirëpo, pothuajse në të kthjellët, një rrufe u dha flakë disa mullarëve, duke i përvëluar zemrat e acaruara, dhe atëherë marrëdhëniet e njerëzve morën rrugë tjetër: prapë u bënë inatçorë, të sertë dhe ngatërrestarë.

Tashti në Analtë binin në sy dy ndarje të mëdha: nga njëra anë qenë ata që, për të shpëtuar nga ankthi i gjëmës, s’donin të dinin për asgjë dhe, nga ana tjetër, ata që përdorën të gjitha mënyrat për të nxjerrë ndonjë fjalë më tepër prej binjakut, i cili nënqeshte i qetë dhe i bindte të vetët për kotësinë e kësaj frike.

Meqë gjëma e përfolur nuk po ndodhte, gruaja e kasapit, e sigurt se i biri merrte erë nga punët e qiellit, e la të lirë, mirëpo ndërkohë ai e kuptoi se i mungonte diçka fillestare dhe i shkoi ndër mend të përpiqej edhe një herë për të mësuar shkrim e këndim. Vetëm atëherë u kuptua se mësuesi nuk mund të takohej më.

U dukej se kishin kundër diçka të pakuptueshme.

Rrëfim i 12 vjeçarit:

Binjaku i dashuruar pas letrave të shkruara, nuk mund të harronte çastin kur mendoi ta flakte atë tub të taposur në të dyja anët me qelqe, por, sa afroi pak syrin, i tronditur thellë, thuajse i lëvizën zorrët nga vendi, ndjeu ta mbërthente papritur misteri i një force të gjithëpushtetshme, e aftë t’u jepte përgjigje mistereve më të mëdha, ku fuste edhe vizitat e kaçurreles leshverdhë, vajzës së fqinjëve. Nuk mund të harronte çastin kur ajo qëndroi pranë tij me vandakun e letrave në dorë, nën shikimin ngulmues, veçse nuk dalloi tek ajo gëzimin e fitores, por ngushtimin e forcës së kënaqësisë, një ndjenjë që e provonte vetë prej aq kohësh, prandaj, ndërsa i erdhën në mend aventurat e trishtuara të ndjenjave, nervave e mendimit, e pa veten të mpirë, të brejtur, të zbrazët dhe të mbaruar nga ethet e drithërimat e punës. Nuk mund të harronte se, kur doli nga vetmia e thellë, kishte marrë vendimin për të fluturuar në qiell: vetëm në qetësinë kozmike shpresonte të gjente përgjigje për gjërat që ia mundonin zemrën. Binjaku tjetër, që qe kundër atij vendimi, sepse nuk i kishte pëlqyer kurrë të fluturonte, kur u zgjua një mëngjes dhe nuk e pa vëllanë pranë vetes, i kapluar nga pendimi, i kërkoi së ëmës një kafe shqeto. E ëma i ndenji gati. Edhe po ta doje të ëmbël, nuk kam si ta bëj, i tha. S’ka mbetur kokërr sheqeri. Atëherë binjakut iu kujtua i vëllai, i cili pyetjes se me çfarë do ta niste makinën fluturuese, i qe përgjigjur: Me sheqer të djegur.

Kasapi qau dhe, si zakonisht, humbi shikimin. Siç u mor vesh më vonë, disa ditë pas fluturimit, më fort se për shikimin ai qe i shqetësuar për shpirtin. Një darkë e pyeti të shoqen: A mos po e bjerrim?

E shoqja u trondit jo nga kuptimi i fjalëve, por nga timbri i zërit: iu duk sikur zëri i të shoqit qe zëri i një tjetri. Pas këtyre fjalëve kasapi heshti dhe foli vetëm pas një ore. Më kujtohet mirë, tha, kur i kërkova arkipeshkvit ose të më bënte ipeshkëv të Sukës, ose do të kthehesha mysliman. Kësaj here e shoqja e vështroi e qetë, e sigurt se e gjeti atë që e shqetësonte. Zëri me të cilin po flet, i tha, është zëri i priftit të Trumshit, të cilit i duhej të kujdesej edhe për Analtën. Ka jetuar treqind e sa vjet më parë.

Por kasapi nuk po kuptonte se çfarë i thoshin: mendja e tij po punonte ndryshe. Sepse, pak minuta më vonë, shtoi: Prifti që mori në Stamboll gjithë familjen, u pendua, por qe vonë, sepse ishte plakur dhe vdiq rrugës. E shoqja, tashti pa asnjë hije dyshimi, ngulmoi: Nuk gabohem aspak. Është zëri i atij që thashë.

Është koha kur binjaku i mbetur pa vëllanë, i cili provonte një ndjenjë vetmie nga këto biseda të prindërve, dilte jashtë dhe pavetëdijshëm ngulej ballë për ballë me hënën e plotë, e cila ia përthithte shikimin, derisa dukej se prej dritës së saj i helmohej gjaku me një inat të verbër, që e përhumbte të gjithin. Është koha kur, një ditë si gjithë të tjerat, kasapi, për herë të parë në jetë u dha te dera e shtëpisë së vajzës. Nuk e dini se ku është? – u tha atyre brenda. – Atëherë, ejani pas meje. I çoi në grykën e një pusi, veçse nuk mund të shihte se si sytë e vajzës së vdekur qenë çapëlyer prej një habie të thellë. Aq më pak mund të dallonte të fotografuar atje fytyrën ndjenjangatërruar të atij që kishte qenë i pranishëm në fundin e saj.

Vetëm një njeri arriti ta dallonte atë: por as binjaku s’arriti ta merrte vesh nëse qe fytyra e tij apo e të vëllait. Jo vetëm që nuk arriti të ndriçonte të vërtetën për të vëllanë, por ndërkohë kuptoi të vërtetën e vet të hidhur: nuk mund t’i shpëtonte thirrjes së egër të hënës, sepse ajo e gjente në bodrum, në raftin e rrobave, nën mbulesën e gjumit e kudo që provonte të fshihej, duke ia mbushur damarët me afshe dhune. Kur pa se e ëma e mbushi më kot shtëpinë me degë lisi, bredhi e dëllinjash, madje e spërkati me ujë të bekuar, vendosi vetë: meqë njëri binjak kishte shkuar lart në qiell, tjetri duhej të shkonte thellë nën tokë, gjë që e ndërlikonte edhe më natyrën e një misioni.

Rrëfim i 12 vjeçarit:

Binjaku i shpellës e njohu menjëherë atë grua me të cilën nuk kishte shkëmbyer fjalë ndonjëherë, as të rastit, dhe u bë gati ta dëgjonte, i sigurt se ajo kishte një arsye e fortë për të qenë aty.

Arriti t’ia shihte sytë e bukur, të ndezur nga urrejtja, aq kohë sa vonoi pisha të binte nga dora e saj dhe të fikej në një ujëmbledhës. Nuk mund ta llogariste kohën sa zgjati heshtja, sepse nga frika e një rrengu nuk ia mbante të afrohej. Iu duk rreng edhe ajo si gërhitje që filloi të vinte prej gruas.

Shumë më vonë pati përshtypjen se gruaja kishte vdekur, prandaj, për të mos vdekur nga frika e së pakuptueshmes, u afrua dhe pa se edhe e fjetur ajo qe mbërthyer nga një gjendje e tmerrshme shpirtërore.

Atë ditë binjaku mësoi se kushërira e parë e mësuesit kishte ardhur për të marrë gjakun dhe se gjëja që ra në ujë, qe pushka, prandaj nuk kishte arsye të trembej. Mirëpo kishte një arsye tjetër për t’u shqetësuar: e dinte se shkuma e zgjuar në kocka prej pranisë së gruas ishte fara e tërbimit të tij të vjetër, që provonte dikur prej hënës. Me mendje vendosi të largohej prej saj, por praktikisht bëri të kundërtën: megjithëse dora i peshoi rëndë, e ngriti lart dhe e vendosi mbi të sajën. Gruaja, që hapi sytë, e pa menjëherë shtrembër dhe e largoi të veten, duke murmuritur nëpër dhëmbë me një zë që kishte ndryshuar papritmas: Hiqe mendsh! Por nuk dukej edhe aq e vendosur.

Gjithë ato ditë, si dy perëndi të vogla, të harruara në një skutë të universit, nuk kuptonin se ç’përmbante përbrenda një gjë aq e tmerrshme sa koha, e cila ua këmbente herë pas here sferat e realiteteve.

As nuk e kuptonin se çfarë donte të thoshte për ta një përthyerje kohe.

Dashuria e Milo Temesvarit me nënën time i përkiste kësaj apo asaj kohe, pyeste veten njeriu i audios, apo ishin pjesë e ndonjë përthyerjeje kohe dhe nuk do ta gjente kurrë?

Pas llogaritjeve i dilte se njeriu me emrin Temesvari kishte qenë në Shkodër në të njëjtën kohë me Hrushovin, udhëheqësin e sovjetikëve. Por këtë mund ta dinte mirë vetëm CIA. Kishte dëgjuar të përmendej emri i Çe Guevarës si njeriu që bëri në Shqipëri një udhëtim po aq misterioz sa edhe Milo Temesvari, por, meqë nuk e vërtetonte dot se ai vizitoi Shkodrën, nuk bënte dot lidhjen mes tyre. Sidoqoftë, nuk i vinte që ta injoronte as atë pistë kërkimi, sepse nuk mund ta largonte nga mendja pyetjen intriguese: Përse, shumë vite më vonë, Milo Temesvari zgjodhi si vend strehimi Argjentinën, atdheun e Çe Guevarës?

Edhe pse nuk e nxirrte diku, teoria konspirative ia mprihte shqisat, sepse herë pas here valëvitej diçka, që pritej të merrte pamjen e shifrës 13, duke i ngjallur shpresa se vazhdonte të ishte në mision.

PROFET NË VENDIN E VET

Histori apo roman?

Duhej zbardhur një CD, për t’u përdorur për një qëllim thjesht praktik. Kështu më thanë.

Një çështje gjyqësore?

Një…?

Asnjë sqarim më tepër.

U pagova, madje, më saktë, u parapagova, kështu që nuk shihja arsye për të menduar më gjatë, por, herë për fat të mirë apo herë për fat të keq, shpesh bëhemi dëshmitarë të faktit se njerëzit nuk mendojnë të gjithë njësoj, ngaqë vijnë nga përvoja të ndryshme, apo për arsye të tjera, sepse disa të njohur më panë me dyshim: a duhej të besoja kaq verbërisht tek ajo kliente e panjohur? Ajo edhe mund të mos ketë dhënë emrin e vërtetë: si mund ta verifikosh?! A kisha komunikuar pikërisht me atë vajzë dhe jo me një burrë, me mjekër një pëllëmbë, bie fjala, i cili as që jetonte në Londër, siç thoshte? Befas m’u fanit pamja e lajmit te gazeta e një tirazhi të madh, që ndiqet në të gjithë botën, për shkak të gjuhës apo namit: Terroristi i shumëkërkuar ndërkombëtar, R.R., më në fund u identifikua… Ai jeton në qendër të Tiranës dhe punon në gazetën… Ajo (apo ai?) më ngatërroi më keq, kur më nisi copa të vërteta nga gazeta të medias britanike, ku mund të lexohej se ndoshta personi i audios ishte spiun i shtatë shteteve apo Wikileaks 2, se ndoshta iu parandalua vendosja e eksplozivit në një metro të Londrës, se ndoshta femra që bënte sikur kujdesej për të, për sa kohë qe në koma, qe futur nga CIA, për ta kontrolluar dhe për ta vrarë në çastin e duhur. Kur ajo (apo ai?) më tha se mes nesh po flitej vetëm për një marrëdhënie biznesi dhe nuk qe e nevojshme të pyesja shumë, unë po filloja të mendoja: publikimi i atij teksti, a e zvogëlonte mundësinë e manipulimit me emrin tim, apo mundësinë e një diversioni, ku mund të përfshihesha pa dashje, që unë do ta vuaja njësoj, si një rast me dashje?

Me sa duket, kisha folur me më shumë njerëz se duhej, që u gjeta aq shpejt në rrjetën e thashethemnajës, e cila për pak më la pa punë, që donte të thoshte pa bukën e gojës, ose vetëm hapi i parë i fatkeqësisë për njerëzit me këto akuza. Ajo thashethemnajë vendosi fatin e librit. Ngaqë gazetaria paragjykohet, se hidhet sapo lexohet, kurse mua më duhej një libër që të qarkullonte sa më gjatë, pasi nuk i dihej se për kur më ishte ruajtur goditja, unë, gazetari R.R., gjeta – nganjëherë më duket se më gjeti – shkrimtarin që qe shprehur publikisht për “vdekjen e autorit”, pra, nuk e shqetësonte fakti se teksti ekzistonte para tij.

Termi “roman” doli në dritë atëherë kur erdhi në vëmendje roli estetik i tekstit, sepse gjatë bisedave, jo të pakta, nganjëherë debate, edhe pse e shihte qartë padurimin tim, shkrimtari do të më fliste herë pas here për disa funksione të tij.

(Janë në lojë: Vajza, së cilës, për sa dimë, i intereson qëllimi praktik për t’i ardhur në ndihmë djaloshit, apo edhe vetes, për çështjen gjyqësore; Ti, që të intereson mbrojtja e dinjitetit, apo edhe e jetës tënde; Unë, që te ky ligjërim më intereson loja, sepse qysh se ka dalë në modernitet, fjala “roman” ka nënkuptuar “krijime të kota” apo “gënjeshtra”; Djaloshi, një njeri jashtë nesh, që një ditë, në një cep të aeroportit britanik Heathrow, kishte kapur rastin për t’iu afruar vajzës dhe për t’i folur me një ligjërim që duhej të merrte sa më parë formë përfundimtare, për të krijuar idenë e duhur se çfarë përfaqëson.)

Për mua, në fakt, më e pakta qe se shpëtoja veten prej ëndrrës që shihja përnatë: dikush – i njëjti njeri, por që unë nuk e dalloja se kush qe – më kërkonte t’i hiqja fitilin një bombe.

Shkrimtari ma mbështeti idenë se romanizimi i historisë do të thithte një numër më të madh lexuesish, por kjo, nënvizoi, nuk donte të thoshte se mund të bënte kompromise me idetë që kishte për romanin si gjini letrare.

Idetë?

Kur i çova shënimet e para, më tha:

Kam lexuar romane që i vogël. Me një fjalë, te të gjithë ato shkruhej “roman”. Të krijohej ideja se romanet qenë jeta. Po cila jetë? Për ca kohë kisha në bankë një çun nga ata që sot i quajmë tabula rasa, por atëherë unë nuk e dija këtë fjalë. Ishte djalë shoferi. Pasi shpjegoi tkurrjen e bymimin, mësuesja e pyeti se çfarë bënte babai i tij shofer kur ishte shumë vapë. Bashkënxënësi im iu përgjigj me siguri të plotë: Heq këmishën. Për shumë kohë kam menduar se ky do të ishte lloji i romanit që do të shkruaja. Diku më lart në ciklin shkollor, kur mësuesja e matematikës i dha mësueses sonë të fizkulturës një udhëzim të drejtorisë, duke e mbyllur me fjalë që mund t’u thuhen vetëm nxënësve: Qartë, X-i? mësova se ky quhej, sipas gjermanëve, bildungsroman, pra merrej me ndërtimin e njeriut. Pa hyrë mirë në adoleshencë lexova romanin “Lamtumirë armë”. Faqja me emrin e përkthyesit qe grisur, por mund të lexohej kush kishte bërë parathënien. Ai quhej Ismail Kadare. E mbaj mend si sot se i kishte bërë përshtypje kapitulli ku zhurmonte një polifoni zërash. Ky element mund të gjendet në romanet e atëhershme të Kadaresë. Dekada më vonë ai shprehej se Hemingway i kishte terrorizuar shkrimtarët e Lindjes, që donte të thoshte se dikur qe shkëputur prej tij. Dekada më vonë unë lexova se Hemingway tallej me epizmin në roman. Në fakt, romani i tij kishte aq shumë përshkrime të natyrës së reportazhit, saqë i kaloja pa vrasje ndërgjegjeje. Përshkrimet lirike i kam lexuar mbi njëqind herë. Nuk më ndodhte me romanet e tjera, megjithëse atëherë (mosha 12-13-vjeçare) mund të plotësoja një listë shumë të pasur titujsh. Kurrë më nuk kam lexuar si në atë moshë. Meqë ra fjala, i dija përmendësh batutat e atyre pjesëve lirike dhe ua thosha edhe të tjerëve, sidomos vajzave të klasës. Për shembull, atë pjesën: Si çdo burrë nuk dija çfarë të bëja pas puthjes së një gruaje. Në gjimnaz mbizotëroi leximi i poezisë. Cilës? Ishte trishtim i vërtetë të aspiroje për poezi në Shkodrën e asaj kohe. Sidoqoftë, qe investimi im më i madh. Vazhdoja të lexoja ato pjesët lirike të Hemingway-t, derisa kuptova se qenë tregimet ato që e kishin bërë “Hemingway”, e jo romanet, mbi të cilët qenë bërë filma dhe ai kishte fituar ca para (të mira). Nuk kam lexuar më romane? Kam lexuar shumë tregime. Tregimet janë më afër me poezinë sesa me tregimet? E vërtetë. Duhet ta pranoj se kishin ndikuar te unë fjalët jo dashamirëse që kishin thënë Paul Valery dhe Borges-i për romanin. Kishte ndodhur vetvetiu. Dikur u shfaqën shkrimtarë si Conrad-i dhe Hesse. Të bënin t’i pranoje symbyllur. Pastaj, Faulkner-i. Për ta pasur mendjen të qetë, shkruaj emrin tim në krye të tekstit dhe vazhdo zbardhjen. Cezarit, çfarë është e tij. Do t’ia dalim!

Hutimi im qe i parëndësishëm për të. Dukej se as që e shihte. Nuk di të them se sa merreshim vesh edhe kur mblidheshim për të vënë titullin përfundimtar, sepse unë këmbëngulja që të ishte Historia e Frikës (Duhet ta lexosh si histori, i pata thënë. Si histori që nuk i dihet se si do të rrjedhë. Këtë të presim edhe nga lexuesi), kurse ai se duhej të ishte Romani i Dashurisë. (Duhet ta lexosh si roman, ma pat kthyer. Hë për hë, këtë tekst kemi. Nuk dimë gjë për atë që është jashtë tij, që mund të vijë apo jo).

A më takonte mua të tërhiqesha, ngaqë ai nuk tërhiqej nga e tija?

Ia bëja shpesh këtë pyetje vetes.

Isha lidhur me njeriun e gabuar.

Vuajtjet e mia e patën kulmin atë ditë që më tha sekishte dyshime që libri qe në duart e shërbimeve inteligjente. Kishte dyshime se emailet tona lexoheshin.

Sipas tij, nuk ma kishte thënë më parë, sepse telefonat tanë mund të përgjoheshin.

E pashë si gjë me të vërtetë serioze, kur mërmëriti: Do të doja të shpëtoja nga ky dështim i jetës sime profesionale, që nuk vjen nga bllokimi i shkrimtarit, por nga diçka kaq e jashtme.

Nuk ishte e verifikuar ajo që thoshte: si mund të më braktiste aq lehtë për një paranojë të çastit? Çfarë mund të bëja unë me shkallën time të paranojës?

E mendova mirë shkëputjen. E vërtetë, kishim harxhuar aq shumë energji bashkë, por duhej ta quajta të mbyllur historinë me të.

Më mirë që e mora vesh në kohë se ishte një dështak.

Fillova të kërkoja për shkrimtarë të tjerë. Por, meqë pësimi më ishte bërë mësim, përparoja ngadalë, edhe pse shtohej përditë doza e ilaçeve.

Kisha menduar se lidhjet tona qenë shkëputur përgjithmonë, kur më shkroi.

Nuk desha ta lexoja justifikimin e tij, por dallova një ton tjetër në atë që shkruante, ku ndihej reflektimi:

Pse Romani i Dashurisë? Nëse kemi të bëjmë me një romancier, cili është problemi kryesor për të: të gjejë një rrëfyes (narrator) prej fjalësh, jo prej mishi e gjaku, dhe që është personazh sa edhe të tjerët?

Një apo disa? Këto kapërcime këndvështrimesh a ndjellin synimet e thellësisë, misterit, shumëkuptimësisë dhe shumëplanësi?

Po çfarë mund të thotë romani që nuk mund të thuhet në asnjë mënyrë tjetër? Çfarë i bashkon romancierët, kudo që janë? Imagjinata dhe gjuha i japin përgjigje i japin realitet verbal pjesës së pashkruar të botës, si pjesë e frikës së ngutshme të shkrimtarit: Nëse unë nuk e shkruaj këtë fjalë, nuk ka për ta shkruar askush. Me ta thënë atë, romani e bën të dukshme pjesën e padukshme të realitetit. Ai e përdor tekstin si një arenë, ku takohen jo vetëm personazhet, por edhe gjuhët, kodet e sjelljes, etapat historike dhe larmia e gjinive, duke e zgjeruar në mënyrë të qëndrueshme terrenin e pranisë njerëzore në histori. Pikërisht për këtë, romani jo vetëm e pasqyron realitetin, por krijon një të ri, i cili nuk ishte aty më parë, por pa të tashmë nuk do të mundnim ta konceptonim dot. Romancieri, me më shumë përpikëri se historiani, përherë na rrëfen se e kaluara nuk ka përfunduar, se e kaluara ka për të qenë e trilluar në çdo çast që e tashmja të mos na iki nga duart. Romani thotë atë që historia nuk e thotë dot, sepse e ka harruar apo e ka lënë së imagjinuari.

Rilidhja ndodhi vetvetiu: pa fjalë të mëdha a premtime të reja, edhe pse asnjëherë nuk foli për pjesën e historisë.

Siç ishte e kuptueshme, mua më duhej t’i mëshoja historisë.

Sidoqoftë, isha apo nuk isha unë dakord, sipas kontratës që kishim bërë, nuk duhej të cenoja asnjë nga fjalët e tij.

U bëra prapë entuziast, edhe pse audiot në vazhdim zbardheshin pa ato ndërhyrjet emocionale të shkrimtarit, për të cilat sikur më merrte malli herë pas here. Kaq kisha krijuar varësi prej tyre, saqë për inerci e vazhdoja leximin me zë, duke besuar se ai po më dëgjonte prej atje ku ndodhej atë çast.

Duhet ta pranoj se ndonjëherë kam provuar një ndjenjë trishtimi për personin e audios.

Për një kohë të shkurtër, sepse më pas ndodhte zhvendosja e plotë: vetëm unë isha shënjestra. Thashethemnaja kishte të drejtë: shigjetat me helm të lojës më kërkonin vetëm mua. Sigurisht, viktimë e historisë, jo e romanit. Më mbetej që atë shprehjen: Zot, bëje ëndërr!, ta ktheja në: Zot, bëje roman, por jo histori! Enigma vetëm se rritej kur përpiqesha të kuptoja zërin hundor të vajzës së audios. Vërtet, nëse do të shfaqej sa duhej, a do të ndryshonte gjë? Për fat, dukej se zbardhja po i afrohej fundit: martesa është kurora e një historie rezistence, e një modeli që duhej përcjellë në breza.

Pra, heroi martohet dhe ai e nusja jetojnë të lumtur përgjithmonë.

Shkrimtari më shkroi:

Nuk heq asnjë presje.

Kjo më jepte zemër për të vazhduar.