Juan Asensio

Qyteti, kryeengjulli i mjerimit të tij, shpresa (Zhgjëndërr, 1)

…meqë qenka puna kështu, meqë duhen thënë të njejtat fjalë, gjithmonë të njejtat fjalë, duhen përsëritur fjalët që kërcasin nën gjuhë si bishtaja bosh, duhen fërkuar fort nën acetatin e hekurit për ta shkëlqyer profilin e bakërt të zbehtë e të shpëlarë, të ulët si unaza kurorëshkelur e Gygès, tradhtar si profili i Judës gjithmonë n`arrati, kuqërrimin tinëzar që shtrembëron pamjen e Shpëtimit, le ta shkëlqejmë secilën prej faqeve të diamantit të çmuar – njëherësh vetmitar e thithëlopë, është lloji unik, përbindshi njëqind mijë karatsh që askush nuk mund ta fiksojë – që,  si këto modelet ilustruese gjarpëruese në qafat mahnitëse të gjysmë-botës, guriçka të tejndritshme ku reflektohen magjitë që joshin gratë, ka verbuar më shumë se një falsifikues monedhash: shpresën.

Fjalë e bukur, shpresa, fjalë fëmije, fjalë e tejdukshme, shkëlqimtare si një diamant, fjalë e fillimit, fjalë e çeljes së historisë së njeriut, e njeriut të parë, Adamit, fjalë e ditës së parë e ngritur mbi njeriun e ditës së parë, Adamin, fjalë e tokës e mëngjesit rrezatues ku ngrihet harku i tij i ri, fjalë plot dritë, adamantine, fjalë që Adami me siguri nuk e ka përdorur, fjalë që nuk ekzistonte, fjalë e panjohur si temetum i Agustinit (De Trinitate), domethënë fjalë e pafajshme, jo aspak e mbartur me skoriet e një gjuhe të vdekur, shkulmat e saj të gërditshme, por fjalë e panevojshme, ende e palindur, meqë akti i emnimit Krijim është për të lavdërim e përgjërim: shpresa ekziston vetëm nga vazhdimi jashtë kopshtit, në kohën kur të flasësh është vetëm të dërdëllitësh.

Përpara, njeriu që nuk pret asgjë, dhe që nuk pret asgjë ngaqë ende nuk ka humbur asgjë, nuk ka nevojë për shpresë. Më pas, njeriu i dëbuar që nuk ka asgjë më ç`të humbasë e shpik për të trembur të keqen e vet. Nëse Edeni është vendi i lartë i Pranisë, portokallishtja reale e shuese e etjes ku frushullon vala e lehtë e Erës, shpresa që këndon mungesën e saj duhet të jetë vetëm kur mendimi i dëbimit jashtë ka rënë, pas mëngjesit të parë, në këtë «orën brune ku errësirat mbulojnë tokën si uji i rëndë e i ngadaltë i një porti nate», në këtë «orën e natës që asnjë njeri nuk e njeh në mënyrë të përsosur, nuk e ka zotëruar plotësisht», shkruan Bernanos, imtën që lufton me spektrat e bardhë që çirren mes tyre për shpirtin e saj, as të zi as të bardhë, por brun, imtën që shpresa nuk shkëlqen më shumë se një dritëz e vogël e humbur, dhe që, çdo natë që bie, e gjithë puna me durim e ditës nuk do të jetë jo vetëm shkatërruar, por fshirë, harruar : do të duhet atëherë «të rishpikësh gjithçka, madje shpresën – madje shpresën që ishte të besosh te vetja, çdo mëngjes, nën pushtetin e të dashurit para natës», siç shkruan adhurueshëm Jean-Rene Huguenin.

Qyteti, kryeengjulli i mjerimit të tij, shpresa (Zhgjëndërr, 2)

Vetëm një herë i dëbuar Adami guxon të shqiptojë fjalën, imtën e dëbimit, ngaqë një herë i dëbuar që duhet të fillosh të përgjosh me durim e të presësh (spanjishtja përdor foljen esperar duke i dhënë këtë kuptim), sepse pritja çel historinë dhe shpresën që dëshiron ta kyçë, duke pritur kyçjen e saj përfundimtare ose këtë vdekjen e hamendësuar që koha jonë gjasmon ta ndjejë si andë të pakufishme, ndërkohë që rraskapitet më tepër pse nuk ka horizont, ecin bashkë që nga fillimi i këtij episodit të parë. Për më tepër madje, pritja e shpresa janë e njejta gjë, dhe ai që nuk pret më, ai për të cilin koha është vetëm një bulëz e vogël e mbyllur që nuk rrokulliset kah e nesërmja por që e shtrëngon duke kërcëllirë dhëmbët në dorën e tij të lyrshme, ky i fundit shqetohet i angushtuar, vjen rrotull: fundja, ngaqë ferri mbyll, të mallkuarit e shkretë që rrotullohen në makinën e ujit të ferrit, sytë ngulmuar mbi bucelën e hershme, gropën e errësirës së kulluar, shtatin e lartë të Engjullit të Dëshpërimit, faljen, idhullin banal, zotërinj si  Teste e Ouine të shqetuar. Po O Zot, çfarë jemi, pyet Baudelaire, «pa prirjen krejt hyjnore të shpresës, e si do mund ta përshkonim këtë shkretinë fort të neveritshme të shqetisë»? Askush tjetër veç do njerëzve pa histori, pa dritë e pa buzëqeshje, asgjë tjetër veç do rrënojash anijesh të mbytura që prehen në limane të ndryshkura.

Kështu, ngaqë ajo shqipton fjalinë e caktuar nga fati të lënies së pafundme për më vonë, spero fore ut, (në një frënjishte të ngjirur, shpresoj do ndodhë që), si një feniks që do shqyente zemrën shëndetligë të korbit të Edgar Allan Poe, shpresa është nëna e të gjithë mijëvjeçarëve, kësaj herezisë me një mijë fytyra kurrë të çrrënjosura nga zjarri i Inkuizicionit, dhe si e tillë, ajo është më vrasësja ndër ta, ky mesianizmi i laicizuar siç është komunizmi, që përlan rropullitë e nënës së vet siç Milton tregon se Shejtani përlahet nga pjella e vet mosmirënjohëse. Megjithatë, feniksi që rilind nga hijnajat e tij, nëse nuk duket realisht më i rrallë se korbi i neveritshëm puplnajë  zezë, vë bast misterin e tij me çekun e drunjtë të mashtrimit: kurrë i shfaqur, shurdh për të gjitha meloditë e çuditshme të fërshëllyera nga pipëzat e poetëve, ndodh që disa njerëz, që të shpurritin lakminë e kafshës mitologjike, në mungesë të shkakut vendosin t`i dhurojnë pak gjak, këtë vlerën e fundit të strehës, mbi të cilën ekonomi të reja u rregullojnë kërcimet e humorit, gjakun që sipas Joseph de Maistre ndërtonte ngrehinën e padukshme e shumë të vjetër të dhimbjes duke iu përgjëruar Zotit memec.

Atëherë pafajësia e të varfërve derdhet me shumicë gjirizeve të Utopisë, shumë më pak e fundosur se Atlandida e re e Bacon, dhe dielli, siç shkruhet në romanet e këqija, ngjyrohet me të kuq, ai që kërkonim ta shikonim të ngrihej mbi mjerimin shumë të hershëm e të varfërve, që shkëlqimi i tij të përndajë avujt e pistë, ai që urdhëronim ta ndezë rishtë zjarrin në zemrën e fjetur në thellësitë e qytetit.  Ja ç`ndodh kur njeriu ngatërrohet, qysh nga kolibja e demiurgut të keq të cilit ia përvetëson çmendurinë, pëllëmbën e djathtë mbi sy në shkelcet e para të një Atlandide të ndërtuar mbi gropat e kufomave, e majta pa e ditur se çfarë bën e djathta, e sidoqoftë shumë e zënë duke shenjuar tytën mbi tëmthin e terroristit, ja pa dyshim, do më thotë pesimisti a komunisti i kthyer nga iluzionet e veta (do të thotë, komunisti me fytyrë njerëzore, komunisti i dëshpëruar, viktimë banale e idiote e molisjes), çka ndodh kur njeriu rreket t`ia këndellë zemrën njeriut.

Ujqër, jo. Qen, jo. Më keq se qen, ja çfarë janë me të vërtetë njerëzit për njerëzit.

Qyteti, kryeengjulli i mjerimit të tij, shpresa (Zhgjëndërr, 3)

Por shpresa vret nuk është mungesa. Nga ana tjetër fjala e Zanafillës, sipas Vico, është e heshtur. Është kënga e pashqiptuar e gëzimit që Adami këndonte në Eden në mënyrë naive, domethënë siç këndon një fëmijë që nuk shqetësohet për gjë tjetër veç këngës së tij, ngaqë vetëm e rëndësishmja shqetëson fëmijën, kënga pra, ajo që nuk ka kurrfarë rëndësie, por  të cilës i kushtohet seriozisht, me seriozitetin e tepruar të fëmijëve, pa menduar për të, siç kur ecim: ngaqë, sapo të mendojë për të, me të shpejtë zgjohet besdia e ndërdijes, që është e gabuar, notë e gabuar që vë në lojë për shembull këngën e detyrueshme të Mouchette, kënga e vërtetë e të cilës është kjo ecja që bën në baltë e stuhi, pa menduar për të, vetëm e udhëhequr tmerrësisht nga tërheqja ziliqare e Natyrës, para se zëri i saj i ulët të mos këndojë më për kafshët e neveritshme të moçaleve, për engjujt e koncertit të njejtë të falur nga errësirat e tyre. “Kishte aty një përparim të madh”, pohon poeti-fëmijë, Charles Péguy, që ecte burrërisht, kushedi duke kënduar, në çdo rast shpresën tek pushka, para se një plumb i marrë në lule të ballit të mos e bëjë të harrojë se po mendonte për njerëzit, e sidomos për ata që do duhej të vriste: “Ishte përparimi i Festës së Zotit. Mbahej Kungata e Shenjtë. Gjithashtu në krye tre Teologë prinin. Shikoni, thotë Zoti, këtë vogëlushe, si ecën. Më shikoni mua për të kuptuar pak. Të tjerat, dy të tjerat ecin si njerëz të mëdhenj, dy motrat e saj të mëdha. Ecin si dy njerëz të mëdhenj.»

Që janë gjithmonë pak të lodhur.

Por ajo…

Por ai, qyteti, është ferri i modernëve, vendi prej ku shpresa pikërisht është syrgjynosur,  ka mërguar me të drejtë,  duke u përvjedhur në kufijtë e tij si një dritë varreze, netëve të vapës, endet shkallëve të jetës, ngurruese dhe e fshehtë, belbitëse e trillanake, e shpallur dhe ajo e padenjë për jetën, duke rrëmuar në errësirë disa kujtime të jetës zhgënjyese, e pazotëruar nga jeta dhe pa zotëruar më shumë se skeptrin e pakufishëm të vdekjes, mbretërisë së pluhurit të vdekjes, që letërsia rreket ta këndojë dhe këndon në fakt duke lëvduar mbretin e saj, mbretin e ndyrë të mizave, pa i shkuar në fund këngës, pa i shkuar në fund të kënduarit atij duke parapëlqyer në vend të dialogut që ngul e urdhëron, në vend të lutjes së shpresës, monologun e vdekjes, teksa qytetet, që nuk këndojnë e kurrë nuk heshtin, mjaftohen së mërmërituri pa pushim, së bluajturi fjalët e hirit të neverisë, së thërmuari neverinë e angushtinë e miliona banorëve të tyre, siç një gropë gëlltit mandej kthen prapë në gojë me lehtësi plehun e saj të lëngshëm : qyteti që ripërtypet e mërmërit si një plak i panginjur që, çastin e vdekjes, nuk ka më kohë të dëgjojë, ta mprehë veshin për muzikën e vogël të shpresës, që këndon e vazhdon megjithatë të këndojë vetëm për të, vetëm për veshin e tij, për shpirtin e tij që nuk dëgjon, qyteti s`bën tjetër veçse përtyp e ripërtyp përsëritjen e gjatë zemërlënduese angushtuese me të cilën ai vetë ushqehet, në prag të pleqërisë së lodhur lebetitëse, në një rikthim të përjetshëm. Por nuk është kurrë e lodhur. Ja shikojeni pak. Si ecën. Por ajo… Por ajo… Por…Angushtia që mbetet si një re e rëndë nxehtësie shpejt ua zë frymën fjalëve të vajtimit të ëmbël, që ajo vazhdon ta përparojë, e joshur nga ndonjë gojë e freskët fëmije, duke kërcyer përpjetë si ndonjë grua e pashqetësuar dhe shejtane.

Qyteti, kryeengjulli i mjerimit të tij, shpresa (Zhgjëndërr, 4)

Ferri i qyteteve, shpall klishenë: do të ishte më e drejtë të thonim, qyteti, ferri. Nuk numërohen më faqet e shkruara për këtë, as tabllotë e zymta të pikturuara: një teori shkrimtarësh punëtorë të mëdhenj të shekullit të XIX që i kanë rënë kambanës së mobilizimit të plotë, që duken t`i kenë shtrënguar dorën njëri-tjetrit, ecin e përparojnë mundimshëm për të nxjerrë në sipërfaqe, si pishtarin e një Prometeu nëntokësor, lyrën poetike të gjirizeve të tyre kolosale, krijojnë si një kurorë dhimbjeje mbi ballin e të sëmurit të madh perëndimor, këmbët të gangrenizuara nga bora që fryn nga shkrirja e tundrave të holla, duart të mpira mbi shufrat e shkallës së Botës së Re, ku kanë besuar një kohë t`i gjejnë përsëri, t`i dëgjojnë doherë, kur heshtëte zëri i virgjëreshës së tokës së re, robëruese si kënga e sirenave, jehonat e një muzike në Europën e harruar, si kënga e brishtë, ankimi mezi i dëgjueshëm i një vajze të vogël që këndon nën trupat e vdekur të mijëra njerëzve, gjaku i sakrificave, ku kanë besuar të shohin doherë, në pluhurimin e praruar të profecive të vjetra, kollonat prestigjoze të Perandorisë së pestë ndrydhur në ëndërr nga Dominique Roux, Pessoa,  Camoëns e Atë Vieira.

Qyteti, gropa e fundit fundja, jo më kulla por gropa e Babelit, gropa mbushur plot, betoni gjigandesk kaluar në rangun e realitetit të paprekshëm, gropa e fundërrimit ku endacaku i zi i lutjeve tona fundërrohet si një shtrojë e trashë ku mbijnë martirët e fundit, e fundmja gropë e ferrit e mbyllur me shpërthimin e vertikaleve të tij ikanake, maja të larta marramendëse duke ia mbathur kah Qielli (një kupolë e përmbysur fundja, ku mizat e dehura zëzëllijnë si yje) gjer tek prekja në një kohë shumë të afërt që do të prodhojë, çastin ngritës të një dridhjeje qepalle, një takim tmerrësisht i pritshëm, i pathënë madje në bebëzën e engjujve që janë vizion i kulluar ! Atëherë, kushedi, oh !… atëherë kushedi Georg Trakl do të jetë në paqe, dhe filli i gjatë i hijeve që e ndjekin, çastin që dy presat, dy buzët e kësaj gojës së drejtuar kah qielli, si ngritja e dy ageve, çastin e vdekjes së njeriut të fundit, majë lartësive do të çikëlojnë ballin e fundit të tendosur kah ashpërsia?

Si disa bushtra ato janë lakmuese – çfarë, majat e larta marramendëse? Lakmuese të shpresës dhe të kujdesshme, të durueshme po… aq të durueshme sa boshllëku para Qenies, tjetër gojë llupëse. Të kujdesshme për fjalën më të vogël që do t`i jepte një drejtim trajektores së tyre të pafundme… Llupëse? Llupëse të një fjale mbase?… Më pak, të një rrokjeje, jo vetëm! Lllupëse të një ngritjeje të thjeshtë të kokës së idiotit, të shenjës së pambarimtë të picirukut që jargavitet nga magjepsja mirëkuptuese. Por fjala nuk vjen, asnjë gojë për ta shqiptuar, për ta thënë, asnjë kujtesë e vetme veç kësaj për t`u kujtuar për të, për t`u kujtuar se në ç`ajri të lehtë luhej kënga…

Jam absolutisht i bindur për to: femra morose, të uritura prej tri javësh, dhëmbët e tyre të mprehtë duke i kruajtur për trungjeve të kafazeve të tyre – këto bushtra janë të mbyllura sepse domosdoshmëria e metaforës time taton që shpresa të jetë, jo aspak, si syzet me sustë të konformistit do të mund ta vështronin me ngulm, një robinjë që kafshon shufrat e kafazit të vet, ose më mirë, një bushtër qaramane, por kafazi që mbyll e burgos -, kthetrat e tyre duke çallatuar muret, këto bushtra pra, këto thatanike të padurueshme që kurrizi i dobët u lëkundet sa majtas djathtas kur ngrenë kryet e ngulmojnë pa e shikuar qiellin, të cilit do t`i tregonin një copë të gjakosur mishi, them se përbindsha të tillë etikë do të hidheshin me më pak grykësi mbi coftinën e ndyrë, do ta përlanin me një gëzim më pak shqetësues e koprac sa nuk do të hiqeshin paralele me grykësitë e drejtuara nga njerëzit, të cilat, uluritëse në gojëçeljet që shqyhen cepash, llupëse të humnerave të zeza, si një lukuni bushtrash të hedhura mbi gjurmët e të Arratisurit, do të lëshoheshin mbi të për ta përpirë. Amos tashmë, si një qen endacak e i lodhur i lëshuar në të gjitha rrugët e mundimit të pluhurt, duke u rrekur t`i bashkohet të zotit si El Hadj, lajmëron kërkimin pa shpresë: «Do vemi duke na u marrë këmbët nga një det në tjetrin, nga veriu në agim, do endemi për të gjetur fjalën e Yahvé dhe nuk do ta gjejmë !»

Qyteti, kryeengjulli i mjerimit të tij, shpresa (Zhgjëndërr, 5)

Ja pra parabola: i Arratisuri, është plaga intime e shkaktuar nga shpresa, më e pashpirtë se një torturë danteske. I Arratisuri, është Ai që e bën të padurueshme pritjen e çmendur, pritjen e privuar nga shpresa, që është pritje e mbinatyrshme meqë shpresa nuk ka asgjë tokësore, është Ai që derdh mbi plagën e pritjes gëlqeren e pashuar të shpresës. I Arratisuri nuk është më aty, por Ai ka hedhur mbi plagën e pritjes tonë, gëlqeren e pashuar të shpresës, si një fantazmë prej të cilës nuk mund të çlirohemi, si kujtimi i hershëm që nuk na shkulet nga shpirti, që vjen rrotull njeriut të fundit të ngulur mbi sukën e madhe të vetmisë. Jules Laforgue:

«Skeletin a trurin e çmendur

që do të kishte zgjedhur fati

për të qenë i fundit, i vetëm,

në heshtjen e thellë,

Për të parë se ishte e vërtetë,

që nuk është më prej shprese,

Asgjë t`i çelë qiejt, gjithçka

duke vazhduar ende,

Toka përgjithmonë

do t`errej në vdekje”

Do t`i duhej krejt koha për të ecur. Për të shkuar përpara. Për të kërcyer. Për të vallëzuar. Është kaq e lumtur. Por ajo… Por…

Për imtën shllapuritet, perëndesha e vjetër romake, Spes, Pritja, shkurtësia e rrokjes të së cilës përplaset si shuplakë në secilën faqe të njeriut, rreket të përparojë si mundet në baltinën moçalore që Revolucioni francez, duke u shbërë, nga shpirtmirësia i ka përhapur, si kacidhe e derdhur në  Charon, e hedhur kësaj radhe që nga bregu tjetër i jetës, për një kthim nga vendi pa emër. Së paku kapërcen trupin bosh të perëndeshës Arsye që puth me dashuri, duke gjasmuar njërin prej çiftimeve të gjirizeve që më vonë do të dehë nuhatjen e Lautréamont, plakun coftinë Voltaire, që i jep fund ujësimit mbi kurrizin e dashnores së tij të thellësive: paraziti vdes me bujtësin e vet, është ligji i riciklimit universal. Që aty do të lindë, krenare dhe drejt si një statujë uruese, duke u zhytur në gjiriz si një Venus e sapodalë nga ujrat, një ëndërr e re që ka mbirë në barkun e ulët të një uji të qelbur, një poshtërsi, një dobiç i ri i shpresës, i varur si një skelet në grremçin kopil të kasapit të shekullit të tetëmbëdhjetë, këtij shekullit që u mor veç me derra e majmunë, domethënë me ngërdheshje e kuitje dhomash gjumi, ky shekulli i derrave të ditur me të cilët merret  Philippe Sollers: njeriu i ri, njeriu rrezatues e i bronzuar si dielli i mishit, një zot kësaj radhe, një zot qesharak që është vetëm një njeri qesharak i ngritur në lartësinë e një shtati të një zoti të krijuar nga njeriu, e jo aspak një perëndeshe hekurishtesh e zhuli, zoti Pan, ose më shumë zoti Onan, po qe se është e vërtetë se vizatimet Félicien Rops nuk do ta kishin rrotulluar kaq shumë gruan, e kishin çmendur si mëze, mbi aksin e fallusit kalorsiak, levën e re të Arkimedit.

Ja njeriu pra, i kulluar si një Adam i ri! Po gruaja, Eva antike më në fund bërë shoqja e tij ideale, ajo gjithashtu ndjen një andë të pakufishme në Kopshtin ku të dy do të luajnë si të pafajshëm me puzzle-in androgin! Qe pra kjo ëndrra e vjetër e një Prometeu artist, të pjekur ngadalë, të mbajtur si triskulla më e vyer e Davidit në barkun e Ndriçimeve, i lindur nga gërmadhat e Sedan, I dyndur nga baltina gjytryme Maison de France e ardhur të siglojë në fushën e rrënojës velinin e Dekadencës së saj, qe kjo palltoja e shkurtër e idealit për supet e vogla të okultit Peladan, këtij Llazarit të rrëmujës që nuk ka frikë nga Vdekja dhe e ngulmon duke u shqyer gazit, siç magjistari Cagliostro zvavitej me Djallin; qe pra vrulli i pandalshëm i njeriut që shkul nga një grumbullim trupash luksozë e madhështorë, tashmë të vdekur megjithatë siç Pasionet njerëzore të Jef Lambeaux e tregojnë: por, plak që vuan nga përdhesi megjithatë, pa patur më fuqi – kurrë nuk ka patur? – për të thirrur si poeti kontrabandist «Të gjithë në luftë, në hakmarrje, në tmerr, / Shpirti Im! Le të bëhemi Gjak», amator si duka i Esseintes i veseve më të holla, dorën në zemër si mbi një kafshë të panjohur, të dëmshme dhe të zezë, kaq shumë të përkëdhelur e llastuar prej mijëvjeçarësh – por e panjohur megjithatë, ngaqë Kush mund ta ngulë sondën kaq thellë në zemrën e njeriut ? – , kaq shumë e përkëdhelur dhe e llastuar, kaq shumë e poshtëruar sa njeh si një qen rrëmuje të gjitha kullat, këtë ëndrrën, këtë ëndrrën e re, këtë ëndrrën e keqe do ta dështojë në radhën e tij, duke i shtuar kalbësirës, grumbullin e tij të vogël të baltës në liqenin e madh të baltinës që tymon e nxjerr nën diellin e angushtisë, ngaqë është ligji universal i marrjes së forcave. Qe Njeriu! Qe Njeriu! Ka dëbuar shpresën siç tregojnë se Napoleoni, nga maja e sukës së tij duke vëzhguar shuarjen e plotë nën shikimin e thiktë, dëbonte mijëra shpirtra të ushtarëve të vdekur për të, imtën, nën sytë e tij të perandorit, e një kthimi dore, siç kur dëbojmë një mendim të kotë! Ngjitur me qiriç në pellgaçet e kuqe të Luftës së Parë Botërore, piciruku i shquar do t`i jetë dashur të mësojë shumë shpejt një vëllazëri të verbër shumë të larguar nga rrëmujat masonike a etopike, të mira vetëm për minjtë e mësuar nga librat e pakuptueshëm : vëllazëria e të shkundurve, qiell bosh i përshkruar nga shkrepëtimet e ftohtësisë, tjetër gjë, fundja, se një socializëm i ngjyruar me formula magjike që lulëzojnë mirë naivitetin besëplotë në një progresion të njeriut, madje magjik, s`është e vërtetë?

Vazhdon…

Përktheu: Anila Xhekaliu

Juan Asensio (1971, Lyon) është eseist dhe kritik letrar, autor i një eseje mbi veprën e George Steiner (Fjala dihat mbi pluhurin tonë, Harmattan, 2001), një përmbledhjeje me tekste kritike (Kritika vdes e re, Éditions de Rocher, 2006), i një vepre kushtuar studimit demoniak në letërsi (Letërsia në kundërnatë, Sulliver, 2007) dhe (I mallkuar qofsh Andreas Werckmeister! Éditions de La nuit, 2008). Si dhe Kënga e dashurisë e Judë Iscariotit, (Éditions du Cerf, 2010) që është përkthyer në shqip te Botimet Buzuku, 2017, Kosovë. I jep jetë që nga viti 2004 blogut erudit e polemik: “Stalker. Hapja e kufomës së letërsisë.”