(Foto ilustruese)

Horacio QUIROGA*

Gjithë ditën e ditës, ulur në stolin e oborrit, rrinin katër fëmijët idiotë të çiftit Masini-Ferras. Me gjuhën përjashta, sytë të shastisur dhe gojën hapur, tundnin kokën.

Oborri ishte me dhe, nga perëndimi i rrethuar me një mur tullash. Pesë metra më tutje, paralel me të, ishte stoli dhe aty qëndronin ata, të palëvizshëm, me sytë ngulur  tek tullat. Çdo ditë dielli fshihej pas murit dhe sapo ai fillonte të binte, idiotët ia nisnin festës. Në fillim u tërhiqte vëmendjen drita verbuese dhe dalëngadalë sytë e tyre gjallëroheshin; në fund qeshnin zhurmshëm, ngecur në atë gajasje të ankthshme, duke parë diellin me një gëzim shtazor, sikur të ishte diçka për të ngrenë.

Ndonjëherë, të rreshtuar në stol, gumëzhinin me orë të tëra duke imituar tramvajin elektrik. Të goditur kështu nga vetë inercia e zhurmës së madhe, fillonin të vraponin rreth oborrit duke kafshuar gjuhën e duke pëllitur. Por, thuajse gjithmonë ishin të përgjumur në një letargji të zymtë idiotizmi dhe e kalonin gjithë ditën ulur në stolin e tyre, me këmbët varur e të palëkundshme dhe me pantallonat bërë qullë nga jargët veshtullore.

Më i madhi ishte dymbëdhjetë vjeç e më i vogli tetë. Në atë  pamjen e tyre zhulanjose e mjerane dallohej qartë mungesa e plotë e më të voglës përkujdesje amësore.

Megjithatë këta katër idiotë, kishin qenë dikur magjepsja e prindërve të tyre. Pas tre muajsh martese, Masini dhe Berta e çuan dashurinë e tyre të madhe, burrë e grua dhe grua e burrë, drejt një të ardhmeje akoma më jetike: një fëmije. A ka fatmirësi më të madhe për dy të dashuruar se sa ky kurorëzim i çmuar i dashurisë së tyre, e çliruar tashmë nga egoizmi i lig i një dashurie të shoqishoqme pa asnjë pikëmbërritje dhe, më e keqja për vetë dashurinë, pa shpresa të mundshme rilindjeje?

Kështu e përjetuan Masini dhe Berta, dhe kur fëmija erdhi në jetë, pas katër muajsh martese, besuan se u përmbush lumturia e tyre. Foshnja u rrit e bukur dhe rrëzëlluese, deri sa mbushi një vjeç e gjysmë. Por një natë, në muajin e njëzet, e shkundën spazma të tmerrshme, dhe të nesërmen në mëngjes nuk i njohu më prindërit. Mjeku e ekzaminoi, me atë vëmendje profesionale me të cilën kërkon dukshëm shkakun e së keqes tek sëmundjet e prindërve.

Pas disa ditësh gjymtyrët e paralizuara rifituan lëvizjet, por zgjuarsia, shpirti, madje edhe instinkti, kishin humbur fare; kishte ngelur thellësisht idiot, jargavan, pezull, përgjithmonë i vdekur në prehrin e së ëmës.

– Bir, biri im i shtrenjtë! – ngashërehej ajo, mbi atë gërmadhë të hatashme të të parëlindurit të saj.

I ati, i pikëlluar, shoqëroi mjekun jashtë.

– Juve mund t’jua them, besoj se është një rast i pashpresë. Mund të përmirësohet, të edukohet aq sa ia lejon idiotizmi, por jo më tepër se kaq.

– Po!… Po!… – pohonte Masini. – Por më thoni, ju mendoni se është e trashëguar, se…?

– Sa për trashëgiminë atërore, jua thashë atë që mendova, sapo pashë fëmijën tuaj. Sa për të ëmën, ka një mushkëri që nuk huket mirë. Gjë tjetër nuk shoh veç asaj hukatjeje pak të ashpër. Duhet të ekzaminohet mirë.

Me shpirtin e dërrmuar nga brenga, Masini e dyfishoi dashurinë për të birin, idiotin e vogël që paguante marrëzitë e gjyshit. Po ashtu iu desh të ngushëllonte e të përkrahte pa reshtur Bertën e plagosur thellë nga ky dështim  i amësisë së saj të re.

Natyrshëm, çifti e hodhi gjithë dashurinë e vetë tek shpresa e një fëmije tjetër. Ai lindi, kështu që shëndeti dhe e qeshura e tij e kulluar rigjallëruan të ardhmen e shkretuar. Por në krye të tetëmbëdhjetë muajve u shfaqën përsëri spazmat e të parëlindurit, dhe të nesërmen u gdhi idiot.

Kësaj here prindërit u zhytën në një dëshpërim akoma më të thellë. Pra gjaku, dashuria e tyre qenkëshin te mallkuar! Mbi të gjitha dashuria e tyre! Njëzet e tetë vjeç ai, njëzet e dy ajo, dhe gjithë ajo dashuri plot pasion nuk mjaftonte për të krijuar një grimcë jete të shëndetshme. Tani nuk kërkonin më bukuri dhe zgjuarsi si tek i parëlinduri, por një fëmijë, një fëmijë si të gjithë!

Prej gjëmës së re çelën flakë të reja dashurie plot dhimbje, një dëshirë marrëzisht e zjarrtë për të shpëtuar njëherë e përgjithmonë shenjtërinë e dashurisë së tyre. Papritur erdhën në jetë binjakët: dhe historia e dy të parëve u përsërit pikë për pikë.

Por tej hidhërimit të pamasë, tek Masini dhe Berta ngeli një keqardhje e madhe për katër bijtë e tyre.

U desh të nxirrnin nga skaji më i thellë i kafshërisë, jo më shpirtrat e tyre, por vetë instinktin e mpirë. Nuk dinin të gëlltisnin, të lëviznin, e as të rrinin ulur. Më në fund mësuan të ecnin, por përplaseshin gjithandej pasi nuk dallonin asnjë pengesë. Kur i lanin, ia jepnin pallmës deri sa fytyra iu skuqej gjak. Gjallëroheshin vetëm kur hanin apo kur vërenin ngjyra të ndritshme ose dëgjonin bubullima. Atëherë, me gjuhën jashtë e plot rrëke jargësh, qeshnin duke shpërthyer në dalldi shtazore. Megjithatë kishin një farë aftësie imituese, por jo më shumë se kaq.

U duk se kjo trashëgimi e llahtarshme mori fund me binjakët. Megjithatë pas tre vjetësh u lindi përsëri dëshira e zjarrtë për një tjetër fëmijë, duke besuar se gjithë kjo kohë që kishte kaluar i kish dhënë fund kësaj fatkeqësie.

Nuk po i përmbushnin shpresat. Dhe me ketë dëshirë të zjarrtë e përvëluese që pezmatohej, nga pafrytshmëria e tyre, u mahisën. Deri tani secili kishte marrë përsipër pjesën që i takonte nga mjerimi i fëmijëve; por etja dëshpëruese për të shpëtuar nga katër qeniet shtazore të lindura prej tyre, nxori në dritë atë nevojën e domosdoshme për të fajësuar tjetrin, e cila është kapital i posaçëm i zemrave të dobëta.

Filluan me ndryshimin e përemrave: fëmijët e tu. Atmosfera sa vinte e  rëndohej sepse përveç sharjeve kishte dhe tinëzi.

– Mendoj, – i tha një natë Masini, kur sapo kishte hyrë e po lante duart, – se mund t’i mbash më të pastër çunat.

Berta vazhdoi leximin sikur të mos kishte dëgjuar gjë.

– Është hera e parë, – tha pas një copë here, – që shoh të shqetësohesh për gjendjen e fëmijëve të tu.

Me një buzëqeshje të zorshme, Masini e ktheu pak kokën nga ajo:

– Të fëmijëve tanë, do të thuash?

– Epo mirë, të fëmijëve tanë, meqë të pëlqyeka kështu, – ngriti zërin ajo.

Kësaj here Masini u shpreh qartë:

– Besoj nuk po thua se e kam unë fajin, apo jo?

– Jo, çne! – buzëqeshi Berta, dyllë e verdhë. – Por as unë s’e kam, besoj!… Edhe kjo duhej!… – belbëzoi.

– Edhe çfarë duhej?

– Që nëse dikush ka faj, nuk jam unë, ngulite në kokë! Këtë doja të thosha.

I shoqi e pa një moment me një dëshirë të egër për ta sharë.

– Lëre fare! – shqiptoi, duke mbaruar së fshiri duart.

– Si të duash; por nëse do të thuash…

– Berta!

– Si të duash!

Kjo ishte përplasja e parë e ndjekur më vonë nga të tjera. Por gjatë pajtimeve të pashmangshme, shpirtrat e tyre bashkoheshin me ekstazë e çmenduri të dyfishtë për një fëmijë tjetër.

Dhe kështu lindi një vajzë. Jetuan dy vjet rresht me shpirtin plot ankth, duke pritur gjëmën e radhës. Megjithatë asgjë s’ndodhi, dhe prindërit zbrazën mbi vogëlushen gjithë dashamirësinë e tyre, deri në caqet ekstreme të përkëdhelisë dhe llastimit.

Nëse deri këto kohët e fundit Berta kujdesej gjithmonë për fëmijët e tyre, pas lindjes së Bertitës pothuajse i harroi fare të tjerët. Thjesht kujtimi i tyre i kallte datën, si ndonjë krim çnjerëzor që e kishin detyruar ta kryente. Edhe pse në masë më të ulët, Masinit i ndodhte e njëjta gjë.

Megjithatë kjo nuk ua solli paqen në shpirtrat e tyre. Sa herë që vajza ndihej pak pa qejf, dilnin në pah, nga frika mos e humbnin, mëritë e trashëgimisë së kalbur. Kishin kaq kohë duke mbledhur vrer saqë gota ishte mbushur plot dhe nga prekja më e vogël helmi derdhej jashtë. Që nga zemërimi i parë i helmatisur kishin humbur respektin për njëri-tjetrin; e nëse ka diçka nga e cila njeriu ndjehet i tërhequr me një endje të hatashme, është momenti kur fillon të poshtërojë plotësisht dikë tjetër. Më parë e përmbanin veten ngaqë dështimi ishte i të dyve; por tani që suksesi kishte mbërritur, secili duke e dashur për vete, e ndiente akoma më të madh poshtërimin që tjetri i kishte shkaktuar duke e detyruar të krijonte ata katër përbindësha.

Me ndjenja të tilla, nuk pati më dhembshuri të mundshme për katër fëmijët e mëdhenj. Shërbëtorja i vishte, u jepte për të ngrënë e i vinte në gjumë me një ashpërsi  të dukshme. Nuk i lanin pothuajse kurrë. E kalonin gati gjithë ditën të ulur përballë murit rrethues, të braktisur dhe nga çdo përkëdhelje e njëherenjëkohshme.

E kështu Bertita mbushi katër vjeç dhe atë natë, për shkak të sheqerkave që prindërit e kishin tërësisht të pamundur t’ia ndalonin, vogëlushen e kapën ca të dridhura dhe ethe. Dhe frika se mos vdiste, rihapi plagën e përhershme.

Kishin tre orë që nuk flisnin dhe shkaku, pothuajse si gjithmonë, ishin hapat e rëndë të Masinit.

– Zot i madh! Nuk ecën dot më ngadalë? Sa herë?…

– Epo mirë, ja që harroj. Mjaft! Nuk e bëj kastile.

Ajo buzëqeshi me shpërfillje:

– Nuk të besoj dhe aq!

– As unë ty, kurrë nuk do të të besoja dhe aq… E veremosur!

– Si? Çfarë the?

– Asgjë!

– Se ç’të dëgjova! Shiko, nuk e di se ç’the, por të betohem që do të kisha dashur çdo gjë përveçse një baba si i yti!

Masini u zverdh.

– Më në fund! – pëshpëriti nëpër dhëmbët e shtrënguar. – Më në fund moj nepërkë, e nxore helmin!

– Nepërkë, nepërkë, por prindërit e mi kanë qenë në rregull. Dëgjove? Kanë qenë në rregull! Im at nuk vdiq i marrë! Fëmijët e mi do të kishin qenë si të gjithë të tjerëve! Ata janë të tutë, të katërt të tutë!

Atëherë shpërtheu dhe Masini.

– Nepërkë e veremosur! Ja këtë thashë qëparë, këtë dua të të them! Pyete, pyete mjekun se kush ka më shumë faj që fëmijët e tu kaluan meningjitin; im atë apo mushkëria jote e shpuar? Moj nepërkë!

Egërsia e tyre sa vinte e rritej, derisa një rënkim i Bertitës ua qepi gojën aty per aty. Në një të mëngjesit dhimbja e barkut kishte kaluar, dhe siç ndodh fatkeqësisht me të gjitha çiftet e reja të dashuruara furishëm dikur, qoftë edhe një herë të vetme, ata u pajtuan me një përzemërsi aq të madhe sa dhe therëse kishin qenë fyerjet ndaj njëri-tjetrit.

Dita u gdhi plot shkëlqim, por Berta ndërkohë që ngrihej pështyu gjak. Pa dyshim, fajin kryesor e kishin emocionet dhe nata e keqe që kaloi mbrëmë. Masini e mbajti përqafuar një copë herë të gjatë dhe ajo qau dëshpërimisht, por asnjë prej tyre nuk guxoi të thoshte një fjalë.

Në orën dhjetë vendosën që të dilnin, pasi të hanin drekën. Ngaqë s’kishin shumë kohë i thanë shërbëtores të therte një pulë.

Dita plot shkëlqim i kishte shkulur idiotët nga stoli i tyre. Ndërkohë që shërbëtorja therte shpendin në kuzhinë, dhe i kullonte gjakun pak e nga pak (Berta e kishte mësuar nga e ëma këtë mënyrë kullimi gjaku për ta mbajtur mishin të freskët), ndjeu një si frymëmarrje pas saj. U kthye dhe pa katër idiotët, sup më sup me njëri-tjetrin, që vështronin gojëhapur punën e shërbëtores. Gjak… gjak…

– Zonjë! Djemtë kanë hyrë në kuzhinë.

Berta u sos. Nuk donte të shkelnin kurrë atje; madje as në këto kohë plot falje, harresë dhe lumturi të rifituar, nuk mund ta duronte atë vegim të llahtarshëm. Sepse, natyrisht, sa më të furishme ishin vrullet e dashurisë për të shoqin dhe të bijën, aq më shumë acarohej gjendja e saj shpirtërore nga përbindëshat.

– Nxirri përjashta, Maria! Shporri! Shporri, të thashë!

Katër bishat e gjora, të trandur e të shtytur shtazërisht, përfunduan ne stolin e tyre.

Pasi hëngrën drekën, dolën të gjithë. Shërbëtorja iku në Buenos Aires dhe çifti doli shëtitje nga fermat. Kur ra dielli, u kthyen. Ndërkohë që Berta ndaloi një moment të përshëndeste fqinjët përballë, e bija ia mbathi vrapit për në shtëpi.

Gjatë gjithë kësaj kohe idiotët nuk kishin lëvizur fare nga stoli i tyre. Dielli kishte kaluar nga ana e murit dhe po binte prapa tij; dhe ata vazhdonin të kundronin tullat, më të pajetë se kurrë.

Papritur, diçka u ndërvu midis kundrimit të tyre dhe murit. Motra e tyre, e lodhur nga pesë orë përkujdesje prindërore, donte dhe ajo të kundronte vetë. E ndalur te rrëza e murit, vështronte e menduar pezulin. Ishte e qartë që donte të ngjitej. Më në fund vendosi të hipte mbi një karrige me ndenjësen e prishur, por i duhej ende që të arrinte. Atëherë mori një teneqe vajguri dhe ia doli mbanë duke e vendosur, me një instinkt topografik, vertikalisht mbi karrige.

Katër idiotët, me një shikim indiferent, vështronin se si motra e tyre gjithë durim arrinte të mbante ekuilibrin; dhe se si, duke qëndruar në majë të gishtave, mbështeti mjekrën në krye të murit, midis duarve të tendosura. E panë se si shikonte rreth e rrotull dhe kërkonte ku të mbështeste këmbën për t’u ngjitur edhe më.

Por vështrimi i idiotëve ishte gjallëruar; po ashtu një dritë ngulmuese kishte mbërthyer bebëzat e tyre. Nuk ia hiqnin sytë motrës, ndërkohë që një ndjenjë e harlisur grykësie shtazore u tjetërsonte çdo tipar të fytyrës. Iu afruan murit ngadalë. Vogëlushja, që kishte gjetur ku të mbështeste këmbën dhe ishte gati të hipte kalipiç mbi mur e me siguri të hidhej matanë, ndjeu që e mbërthyen për këmbe. Poshtë, ata tetë sy të gozhduar tek të sajtë i kallën tmerrin.

– Më lësho! Lërmë! – gërthiti duke tundur këmbën. Por e tërhoqën.

– Mami! O mami! Mami, babi! – qau me të madhe. U mundua të mbahej për skajin e murit, por e shkulën me forcë dhe ra.

– Mami! O ma… – Nuk gërthiti dot më. Një nga ata e mbërtheu për fyti, duke i mënjanuar kaçurrelat si të ishin pendë, ndërsa të tjerët e tërhoqën zvarr për këmbe deri në kuzhinë, aty ku atë mëngjes ishte therur pula; dhe duke e mbajtur fortë, i morën jetën dalëngadalë.

Në shtëpinë e fqinjëve përballë, Masinit iu bë se dëgjoi zërin e të bijës.

– Më duket se po të thërret, – i tha Bertës.

Të shqetësuar i bënë veshët bigë, por s’dëgjuan gjë. Atë çast u përshëndetën me komshinjtë dhe, ndërkohë që Berta shkoi të linte kapelën, Masini u fut në oborr:

– Bertita!

Askush s’u përgjigj.

– Bertita! – e ngriti edhe më zërin, i merakosur.

Dhe heshtja u bë aq ogurzezë për zemrën e tij, gjithmonë të friksuar, sa që shpina iu bë akull nga mendimet e llahtarshme.

– Bija ime, bija ime! – vrapoi i dëshpëruar nëpër korridor. Por kur mbërriti përballë kuzhinës, pa një pellg me gjak në dysheme. E shtyu me forcë derën gjysmë të hapur dhe lëshoi një klithmë lemerie.

Berta, që po vinte me vrap me të dëgjuar thirrjet plot ankth të babait, kur dëgjoi klithmën e tij, ia dha dhe ajo britmës. Por kur u turr me rrëmbim drejt kuzhinës, Masini, i zbehtë si vdekja, i doli përpara që ta mbante.

– Mos hyr! Mos hyr!

Berta arriti të shihte dyshemenë e mbytur në gjak. Vuri duart në kokë dhe u fundos në krahët e tij duke lëshuar një ofshamë të mbytur.

*Horasio Kiroga (1878 – 1937) – tregimtar, dramaturg dhe poet uruguaian. Ka qenë mjeshtër i tregimit latinoamerikan, i prozës së gjallë, natyraliste dhe moderniste. Tregimet e tij të shkurtra, që shpesh portretizojnë natyrën me tipare të frikshme e të tmerrshme dhe si armik të qenies njerëzore, e bëjnë të krahasohet me amerikano-veriorin Edgar Allan Poe.

Jetoi në vendlindje deri në 23 vjeç, moment kur, pasi vrau aksidentalisht mikun e tij më të mirë, vendosi të emigrojë në Argjentinë, vend ku jetoi 35 vjet – deri në vdekjen e tij -, ku u martua dy herë e pati tre fëmijë dhe ku krijoi pjesën më të madhe të veprës së tij. Tregoi një pasion të përjetshëm për krahinën e Misiones (vise fushore plot pyje dhe lumenj në kufijtë Argjentinë, Uruguai, Paraguai e Brazil, sot Provincë e Argjentinës)dhe xhunglën e saj, duke e përdorur këtë dhe banorët e saj në intrigat e shumë prej tregimeve të veta më të njohurit. Jeta e Kirogës, e spikatur nga tragjedi, aksidente dhe vetëvrasje, arriti kulmin kur vetë ai mori vendimin për të pirë një gotë me cianur në Spitalin e Klinikave të Buenos Airesit, në moshën 58 vjeçare, pasi merr vesh se vuante nga kanceri në prostata.

Horasio Kiroga, sa qe gjallë, botoi trembëdhjetë vëllime të ndryshme me tregime dhe tre romane.

Përktheu nga origjinali spanjisht: Erion Karabolli