Foto ilustruese

Elias Kaneti*

Është mirë të nisesh nga një njeri si Stendali kur bëhet fjalë për një lloj të tillë pavdekësie vetjake ose letrare. Zor se mund të gjendet një njeri tjetër që të jetë më shumë se ai kundër koncepteve të rëndomta fetare. Stendali është krejtësisht i çliruar nga përkushtimi ndaj ndonjë feje dhe nga profecitë e saj. Ndjenjat dhe mendimet e tij kanë të bëjnë vetëm me jetën tokësore, të cilën e ka ndier e shijuar në mënyrën më të plotë e më të thellë. Është shtrirë në gjithçka që mund t’i jepte kënaqësi, dhe s’është bërë bajat, sepse i ka ruajtur të paprekura elementet vetjake dhe s’i ka përfshirë kurrë brenda ndonjë njësie të dyshimtë. Tregonte mosbesim ndaj gjithçkaje që s’mund ta provonte vetë. Ka menduar shumë, por tek ai nuk gjen dot asnjë mendim të ftohtë. Çdo gjë që shënon, çdo gjë që shtjellon, mbetet pranë atij çasti të zjarrtë të zanafillës së vet. Ka dashur shumë gjëra, por kanë qenë të gjitha gjëra tepër konkrete. Çfarëdo që të ishte, mund ta gjente menjëherë në veten e vet, pa pasur nevojë të përdorte marifete të cilitdo lloji qoftë.

Ky njeri që nuk paragjykonte asgjë, që kërkonte ta prekte vetë me dorë gjithçka, ky njeri që ishte vetë jeta me aq sa kjo është ndjenjë dhe mendim, që ndodhej në zemër të çdo ngjarjeje, duke mundur kështu ta sodiste po aq mirë edhe së jashtmi, ky njeri, tek i cili forma dhe përmbajtja përkojnë në mënyrën më të natyrshme, thua se kishte marrë përsipër me kokën e vet të pastronte gjuhën, ky njeri i rrallë e vërtet i lirë e kishte prapëseprapë edhe ai një besim, për të cilin flet po aq lirshëm e vetvetishëm si për një dashnore.

Pa e bërë aspak tragjike, ai kënaqej edhe me faktin që shkruante për pak njerëz, por ndërkaq ishte mjaft i sigurt se do të kishte shumë më tepër lexues pas njëqind vjetësh. Në kohët moderne nuk ekziston një besim më i sigurt, më unik e më modest se kaq në pavdekësinë letrare. Ç’do të thotë një besim i tillë? Cila është përmbajtja e tij? Ky besim do të thotë se shkrimtari do të jetë gjallë kur tërë bashkëkohësit e tij s’do të jenë më në këtë jetë. Kjo s’do të thotë aspak se i ka inat të gjallët si të tillë. Ai nuk i heq qafe, nuk u bën asnjë të keqe, madje as nuk lufton kundër tyre. Përçmon ata që kanë siguruar lavdi të rreme, por megjithatë nuk denjon t’i luftojë me të njëjtat armë që përdorin vetë. Nuk ndien mllef ndaj tyre, ngaqë e di mirë ç’gabim të madh kanë bërë. Zgjedh shoqërinë e atyre ndër të cilët një ditë do të bëjë pjesë edhe vetë: gjithë ata autorë të kohëve të shkuara, veprat e të cilëve vazhdojnë të jetojnë edhe sot e kësaj dite, vazhdojnë t’i flasin e ta ushqejnë. Mirënjohja që ndien për ta është mirënjohje për vetë jetën.

Për një prirje të tillë shpirtërore s’mund të ketë pikë vlere vrasja për të mbijetuar, sepse njeriu nuk do që të mbijetojë tani. Njeriu del në fushën e betejës vetëm pas njëqind vjetësh, atëherë kur nuk jeton më dhe, për pasojë, s’mund të vrasë më askënd. Pikërisht atëherë ndeshet vepra me veprën, por është tepër vonë për të ndryshuar ndonjë gjë. Rivaliteti i mirëfilltë, ai rivalitet që ka rëndësi, nis atëherë kur rivalët nuk rrojnë më. Ata s’mund të jenë as të pranishëm në betejën që zhvillojnë veprat e tyre. Por vepra duhet të mbijetojë dhe, që të mbijetojë, duhet ta ngërthejë jetën në përmasa sa më të mëdha e sa më të pastra. Kësisoj shkrimtari jo vetëm që ka përbuzur vrasjen, por ka marrë me vete të gjithë ata që kanë qenë bashkë me të dhe i ka përfshirë në atë lloj pavdekësie ku konkurrojnë të gjitha gjërat, nga më e vogla gjer te më e madhja.

Kjo tablo është krejt e kundërta e tablosë që jepet për ata sundimtarë të cilët, kur vdesin, duhet të marrin patjetër me vete tërë njerëzit rreth tyre, me qëllim që në jetën e përtejme të kenë sërish gjithçka që qenë mësuar të kishin në këtë botë. Asgjë tjetër nuk e zbulon më tmerrësisht se kaq pafuqinë e tyre të brendshme e të thellë. Vrasin kur janë gjallë, vrasin edhe kur vdesin, një shpurë të vrarësh i shoqëron në botën tjetër.

Por kushdo që shfleton Stendalin, rigjen atë vetë, së bashku me tërë ata që e rrethonin, dhe i rigjen këtu, në këtë jetë. Kësisoj, të vdekurit u ofrohen të gjallëve si ushqimi më i zgjedhur. Pavdekësia e tyre kthehet në dobi të të gjallëve: falë kësaj përmbysjeje që pëson sakrifica e të vdekurve, u ecën mbarë të gjithëve. Mbijetesa e ka humbur gjembin e vet, dhe kështu merr fund mbretëria e armiqësisë.

Autori është fitues i Çmimit Nobel në Letërsi

Përktheu: Aristidh Ristani