Foto ilustruese

Carlos FUENTES

U tregoi se në fshatin ku jetonte, atje pranë detit, kishte shumë pak njerëz të pasur. Një prej tyre ishte një grua shumë e vjetër, e cila kishte kohë që nuk dilte më nga dera. Ama, siç thoshin poshtë e lart, ishte e pasur si në përralla dhe, sipas llafeve të grave të fshatit, kishte thesare të pallogaritshme e xhevahire të kulluar, të fshehura në skutat e shtëpisë së saj të bardhë, të lyer me gëlqere, me dy kate dhe me kolona që s’donin t’ia dinin nga kafshimet e detit…

Bënte dhjetë vjet që askush nuk e kishte parë plakën dhe njerëzia e bënë të vdekur. Dhe, ngaqë askush nuk po i dilte zot trashëgimisë së saj, të gjithë vendosën se nami i xhevahireve të saj na qenkësh thjesht një përrallë dhe se zonja na paskësh vetëm ca gurë të çmuar artificialë. Dhe, meqenëse shtëpia sa vinte e shkretohej më shumë, rrëgjoheshin kolonat, mbushej me vrima çatia dhe liroheshin e shkapëleheshin karriget lëkundëse të ardhura që nga Nju Orleani në shekullin e kaluar, kur ishin risia e madhe gringe*, statusi simbol i viteve 1860, në kohën e kulmit të dreqi e di çfarë, ishte e qartë që askujt nuk i interesonte të pretendonte atë trashëgimi, nëse qenkësh e vërtetë se zonja na paskej vdekur.

Më pleqtë thoshin se e paskëshin parë qysh të re. Kur të re? Të re kur? Epo, aty nga vitet njëzet, kur gratë e bregut të detit filluan të shkurtonin flokët, sipas stilit bob, me krahë korbi e me zverqet përjashta, me funde të shkurtra dhe me taka të larta, gjithë ato mutehira që na erdhën nga veriu… veç ajo jo. Ato që e kishin parë atëherë thonë se ajo, e re dhe e bukur siç ishte, nuk hiqte dorë nga e veshura e mëparshme: me fund të gjatë e këpucë me qafë e me lidhëza, me bluzë të errët të mbërthyer deri te gryka, me një gjerdan gjithë lezet dhe me një kravatë të bardhë si drita e orës gjashtë të mëngjesit, të mbërthyer me një medaljon të gdhendur oniksi.

Po ç’ishte ky medaljon, çfarë tregonte? Mos ishte një i dashur i humbur? Çfarë, çfarë, çfarë? Ishte një grua. Ishte portreti i një gruaje. Dhe kur zonja plakë e ardhshme dilte nga shtëpia e saj me dysheme të shtruar me mermer katrorë-katrorë, si një fushë shahu, përherë me ombrellën e zezë mbi kokë për t’u mbrojtur nga dielli, nuk ia hidhte vështrimin askujt, veç figurës së gruas, të gdhendur në gurë të çmuar, që i varej në gjoks.

E vrojtonin fshehtas. Priste gra në shtëpinë e vet. Asnjëherë burra. Një zonjë e nderuar. Po, kush e dinte nëse edhe gratë që priste në shtëpi ishin të nderuara. Flokëprera, me gjerdanë të gjatë mbi jakat saten, prej nga hidheshin gjinjtë e mëndafshtë…

– Po kjo të duket se ka ndodhur këtu e një mijë vjet më parë.

– Sot nuk më ashtu. Kurrë nuk ka pasur një mijë vjet. Pati nëntë qind e nëntëdhjetë e nëntë ose një mijë e një net. I urrej numrat rrumbullakë.

– Epo mirë, dyzet e katër vjet, hajde, si të thuash ti.

– Mirë, e them unë…

– E morën për të vdekur. Kjo është interesante.

Dhe unë që isha një çunak kureshtar, vërtet ashtu, për të shuar kureshtjen, vendosa ta sqaroj atë mister një herë e mirë. Shkoja drejt trembëdhjetë viteve dhe së shpejti trupi im nuk do të hynte dot më në hapësirat e rrjetave prej hekuri që mbronin shtëpinë e kësaj madame. Kështu që një natë vendosa të futem, aty pas orës njëmbëdhjetë të natës, kur fshati ose flinte, ose ishte i dehur. Mezi u futa midis dy shufrave hekuri. Më turbulloi aroma e manjolës. Ndjeva të gërvinin dhogat e shkallëve që të çonin në treme. Dera e hyrjes ishte e mbyllur, por kishte një dritare me xhama të thyer. U përvodha dhe u gjenda në një hajat që ishte i rrumbullakët me sheshin bardhezi dhe me një çati të veshur me plumb, ku ishte një engjëll, me krahët hapur si një pallua. Nga majat e krahëve binin pika veshtullore, si vaj. Dhe hynte një dritë që nuk ishte as ajo e natës, as ajo e mëngjesit. Një dritë e veçantë, thashë me vete, vetëm e kësaj shtëpie. Gjëra të tilla ndodhin në tropik.

Atëherë nisa të eksploroj. Në atë rreth-rrotullim dilnin dyer të ndryshme. Ishin njësoj të gjitha, si në përrallat me mbretër. Hapa të parën dhe më trembi një Budë nga ato që lëvizin kokën vazhdimisht dhe tregojnë gjuhën duke tundur kokën e duke u tallur.

E mbylla, aty për aty, dhe shkova te dera që vinte pas saj. Aty pata fat. Ishte një bibliotekë, vend ideal, sipas filmave të frikshëm, për të fshehur gjëra dhe për të shtypur butona që hapin mure rrëshqitëse etj. E keni parasysh për çfarë e kam fjalën. Por unë atëherë kisha lexuar në shkollë tregimin e Poes të përkthyer nga Kortasari, atë të letrës së vjedhur. Atje tregohet se vendi më i mirë për të fshehur diçka është vendi më i qartë, më i dukshëm, sepse nga aq i dukshëm bëhet shumë i padukshëm. Cila ishte gjëja më e dukshme në bibliotekë? Librat. Po midis tërë librave? Fjalori, libri pa personalitet të vetin. Po midis fjalorëve? Ai i akademisë spanjolle, i gjuhës që flasim të gjithë ne.

Shkova e mora librin me kapakë lëkure dhe me etiketë të kuqe që e shikoja përditë në shkollë. Kur e hapa, pashë se ishte ai që prisja. Një libër bosh, një arkëz e thjeshtë, që e hapa, pa marrë frymë. Atje ishin margaritarët e damës plakë. Futa duart për të nxjerrë atë që shkëlqente më shumë dhe me të mbeta shumë i kënaqur. Ju e dini se kur nuk ka ndërgjegje, lakmia është e madhe, dhe i futa duart përsëri. Por kësaj radhe atje qenkësh një dorë tjetër që e mbërtheu dorën time dhe më detyroi ta lëshoj gjerdanin me perla dhe të shikoj drejt të zonjës së asaj dore të akullt, thatanike, që me aq forcë e shtrëngonte dorën time.

Nuk ishte e zonja, por i zoti i asaj dore.

Ishte një burrë. Shumë plak, pa flokë, ose më mirë me xhufka qimesh të thinjura që i kishin mbirë aty ku nuk duheshin, te veshët, në hundë dhe qosheve të buzëve, një plakush i tmerrshëm me dhëmbë të zverdhur dhe rrathë sysh baltakë. Prekja e neveritshme e dorës së tij (i kishte duart të pëgëra) bëri të shkulem andej me të gjitha forcat e një trembëdhjetëvjeçari dhe t’ia mbath me të vetmin gur të çmuar që më mbeti në dorë… Ktheva kokën për ta parë. A nuk ju thashë se tek unë gjithmonë fiton kureshtja? Kjo dashka të më marrë në qafë, çuna! Doja ta shikoja të gjithë trupin e atij lugati që m’u shfaq para mesnate. Si do të ishte pas asaj ore?!

Ishte një burrë. Tullac, i vjetër, thatim, që të qelbte era. Por i veshur si grua. Një fustan i gjatë, i vjetër, me kopsa, i mbërthyer deri në grykë, një kravatë që kishte qenë e bardhë, tani e lyrosur, e zverdhur dhe medaljoni i një gruaje shumë të bukur, të vjetër, të gjallë, të vdekur… kush e di?

Dola andej nga kisha hyrë, duke vrapuar. Lugati i shtëpisë nuk më ndoqi.

Rashë e fjeta me gurin e çmuar fshehur poshtë nënkresës. Të nesërmen gjeta një pretekst për të shkuar në port që t’ia tregoja një argjendari çifut, i cili kishte emigruar nga Amsterdami për të mos rënë në duar të nazistëve. Më tha të vërtetën: margaritari nuk vlente asgjë, ishte nga ata që gjenden në shitoret Woolworth, kudo në botë…

Por kurrë nuk ia tregova njeriu atë që më ndodhi. Fshati vazhdoi të besonte se plaka kishte vdekur dhe se thesari i saj ishte një përrallë, sepse askush nuk pretendonte për të. Unë nuk e thashë kurrë të vërtetën. Ju jini të parët që e dëgjuat historinë time. Falënderomëni, se netët tona do të jenë të gjata dhe nesër kushedi nëse nesër do të jemi të gjallë…

*Gringo, gringe, po ashtu dhe janki – emërtime përbuzëse me të cilin meksikanët dhe gjithë latinoamerikanët quajnë amerikanët e SHBA.

Përktheu Bajram Karabolli