Foto ilustruese

Julio CORTÁZAR

“Në kohë të caktuara dilnin të gjuanin armiq, e quanin lufta e lulëzuar.”

Në mes të verandës së gjatë të hotelit, mendoi se duhet të ishte vonë dhe nxitoi të dilte në rrugë e të nxirrte motoçikletën nga qoshja, ku e lejonte ta parkonte portieri i ndërtesës ngjitur. Tek argjendaria e kryqëzimit vuri re se ora ishte nëntë pa dhjetë; do të mbërrinte shumë më shpejt atje ku po shkonte. Dielli depërtonte mes ndërtesave të larta të qendrës, dhe ai – sepse për veten e tij, kur mendonte, nuk kishte emër – ia hipi mjetit duke shijuar shëtitjen. Motori gërhiste mes këmbëve të tij dhe një erë e freskët i fshikullonte pantallonat.

La pas ministritë (rozën, të bardhën) dhe vargun e shitoreve me vitrinat rrëzëlluese të rrugës Qendrore. Tani hynte në pjesën më të këndshme të rrugëtimit, shëtitjen e vërtetë: një rrugë e gjatë, e thurur me pemë, me pak trafik dhe me vila të gjera që i lejonin kopshtet e tyre të mbërrinin gjer tek trotuaret, të kufizuara, thjesht, nga ca thurime të ulëta. Ndoshta pak i shpërqendruar, por duke ecur nga e djathta, ashtu siç duhej, e la veten të zhytej në butësinë, në tkurrjen e ëmbël të asaj dite të saponisur. Mbase shtendosja e tij e pavullnetshme e pengoi ta parandalonte aksidentin. Kur e pa që gruaja e ndaluar në kryqëzim u lëshua në asfalt, edhe pse drita ishte e gjelbër, tashmë ishte vonë për zgjidhje të thjeshta. Frenoi me këmbë dhe me dorë, duke u zhvendosur në të majtë; dëgjoi britmën e gruas dhe bashkë me goditjen humbi shikimin. Qe sikur papritur e zuri gjumi.

U përmend vrullshëm nga të fikëtit. Katër a pesë djem të rinj po e nxirrnin nga poshtë motorit. Ndiente shije kripe dhe gjaku, i dhembte njëri gju, bërtiti kur e ngritën, sepse nuk e duronte dot shtrëngimin në krahun e djathtë. Zëra që s’dukeshin se u përkisnin fytyrave që qëndronin mbi të, i jepnin kurajë me shakara dhe siguri. Lehtësimi i vetëm qe të dëgjonte konfirmimin se ai nuk kishte gabuar gjatë kalimit të kryqëzimit. Pyeti për gruan, duke u munduar t’i mposhtte të vjellat që i pushtonin grykën. Ndërsa e çonin shtrirë në shpinë deri tek farmacia më e afërt, mësoi se shkaktarja e aksidentit nuk kishte pësuar asgjë më shumë se disa të gërvishtura në këmbë. “Ju e prekët paksa, por goditja bëri që mjeti të rrëzohej në krahun tjetër…” Opinione, kujtime, ngadalë, mbajeni me shpinën poshtë, ashtu është mirë, dhe dikush me përparëse duke i dhënë të pijë një lëng që e qetësoi, në gjysmëhijen e një farmacie të vogël lagjeje.

Ambulanca e policisë mbërriti për pesë minuta dhe e hodhën mbi një barelë të butë, ku mundi të nderej ashtu siç donte. Duke e ditur që ishte nën efektin e një shoku të tmerrshëm, me shumë qartësi i dha shenjat policit që e shoqëronte. Krahu pothuajse nuk i dhembte; nga një e çarë në vetull, gjaku i pikonte në gjithë fytyrën. I lëpiu buzët nja dy herë për ta pirë. Ndihej mirë, qe një aksident, fat i keq; ca javë pa lëvizur dhe kaq. Polici i tha se motoçikleta nuk dukej shumë e prishur. “Normale”, tha ai. “Pasi ra sipër meje…” Qeshën të dy dhe polici i dha dorën e i uroi fat të mbarë kur mbërritën në spital. Marramendjet po ktheheshin dalëngadalë; ndërsa e çonin me një krevat me rrota gjer tek një pavijon nga fundi, duke kaluar nën pemë, mbushur plot zogj, mbylli sytë dhe dëshiroi të ishte në gjumë apo në narkozë. Por e mbajtën kohë të gjatë në një dhomë me aromë spitali, duke plotësuar një formular, i hoqën rrobat dhe e veshën me një këmishë të grivët dhe të ashpër. Ia lëviznin krahun me kujdes, pa i dhembur. Infermieret bënin shakara gjithë kohës, saqë, nëse nuk do të kishte shtrëngime stomaku, do të ishte ndierë shumë mirë, pothuajse i kënaqur.

E çuan në sallën e radiografisë dhe njëzet minuta më vonë, me pllakën ende të njomë vendosur mbi gjoks si një gurë varri i zi, e kaluan në sallën e operacioneve. Dikush me të bardha, i gjatë e i hollë, iu afrua dhe filloi të shikonte radiografinë. Duar femre i rregullonin kokën, ndjeu se po e kalonin nga një shtrat në një tjetër. Burri me të bardha iu afrua sërish, me buzëqeshje, duke mbajtur në dorën e djathtë diçka që shkëlqente. I rrahu faqen dhe i bëri një shenjë dikujt që qëndronte mbrapa.

Ishte një ëndërr e çuditshme, sepse kishte shumë aroma dhe ai kurrë nuk ëndërronte aroma. Në fillim një aromë moçalishteje, pasi në të majtë të xhadesë fillonte ligatina, baltovina, nga e cila s’kthehej askush. Por aroma pushoi dhe atëherë erdhi një amësim i përbërë dhe i errët si nata që po ikte duke ia mbathur nga “actekët”. Sa e natyrshme ishte gjithçka, duhej t’ia mbathte nga “actekët”që po gjuanin njerëz dhe mundësia e tij e vetme ishte të fshihej në dendësinë e thellë të xhunglës, por me kujdes që të mos shmangej nga xhadeja e ngushtë të cilën vetëm ata, “motakët”, e njihnin.

Ajo që e torturonte më shumë ishte aroma, ishte sikur, edhe në pranimin absolut të ëndrrës, diçka të rebelohej kundër të zakonshmes, diçka që deri atëherë nuk kishte qenë pjesë e lojës. “Mbanë erë luftë”, mendoi, duke prekur instinktivisht thikën e gurtë futur në brezin e thurur prej leshi. Një tingull i papritur e bëri të përkulej dhe të qëndronte pa lëvizur, duke u dridhur. Frika nuk ishte e çuditshme, ëndrrat e tij ishin të mbushura me frikë. Priti, i mbuluar nga degët e një shkurreje dhe nga nata pa yje. Shumë larg, me shumë gjasa në anën tjetër të liqenit të madh, duhet të ishin duke u djegur zjarre fushimi; një shkëlqim i kuqërremtë ngjyente atë pjesë të qiellit. Tingulli nuk u përsërit. Kishte qenë si një degë e thyer. Ndoshta ndonjë kafshë që ia mbathte ashtu si ai nga era e luftës. U drejtua ngadalë, duke përgjuar. Nuk pipëtinte asgjë, por frika vazhdonte aty njësoj si aroma, ajo bimë aromatike e ëmbël e luftës së lulëzuar. Duhej vazhduar, duhej mbërritur në zemër të xhunglës duke shmangur baltovinat. Me hamendje, duke u përkulur çdo çast për të prekur tokën më të fortë të xhadesë, bëri disa hapa. Do të kishte dashur t’ia vishte vrapit, por baltovinat regëtinin pranë tij. Nëpër shtegun e terrtë, kërkoi drejtimin. Atëherë ndjeu një hurbë të tmerrshme të aromës, që aq shumë i trembej, dhe kërceu i dëshpëruar përpara.

– Do të rrëzoheni nga shtrati, – tha infermieri që kishte në krahë. – Mos brofni kaq shumë, miku im.

Hapi sytë, ishte vonë, dielli kishte rënë poshtë dritareve të sallës së gjatë. Ndërsa përpiqej t’i buzëqeshte fqinjit të tij, u shkëput pothuajse fizikisht nga vizioni i fundit i makthit. Krahu, hedhur në allçi, varej në një aparat me rripa dhe pesha. Ndjeu etje, sikur të kishte vrapuar kilometra të tëra, por nuk donin t’i jepnin shumë ujë, vetëm sa për të lagur buzët dhe jo më shumë se një gllënjkë. Ethet e mposhtnin ngadalë dhe mund të flinte përsëri, por shijonte kënaqësinë e të ndenjurit zgjuar, me sytë e picërruar, duke dëgjuar dialogun e të sëmurëve të tjerë, duke iu përgjigjur herë pas here ndonjë pyetjeje. Pa të mbërrinte një karrocë e bardhë që ia vendosën pranë shtratit, një infermiere flokëverdhë ia fërkoi me alkool pjesën e përparme të muskulit dhe i nguli një age të trashë, lidhur me një tub që ngjitej deri tek një shishe plot lëngë ngjyrë opali. Erdhi një mjek i ri me një aparat prej metali dhe lëkure të cilin ia vuri tek krahu i shëndoshë për të verifikuar diçka. Po binte nata dhe ethet po e zvarrisnin butësisht në një gjendje ku gjërat kishin një pamje si me dylbitë e teatrit, ishin reale dhe të ëmbla e njëherazi lehtësisht të krupshme; sikur të jesh duke parë një film të mërzitshëm dhe të mendosh se, gjithsesi, jashtë në rrugë është ende më keq; dhe të qëndrosh.

Erdhi një kupë me supë të mrekullueshme me aromë preshi, selinoje dhe majdanozi. Një copë buke, më e çmuar se çdo banket, u thërrmua pak nga pak. Krahu nuk i dhembte fare dhe vetëm në vetull, ku e kishin qepur, e xugiste, kur e kur, një therje e nxehtë dhe e shpejtë. Kur dritaret përballë u kthyen në njolla të një bluje të errët, mendoi se nuk do ta kishte të vështirë të flinte. Pak i parehatshëm, mbështetur në shpinë, por pasi kaloi gjuhën në buzët e thara dhe të nxehta, ndjeu shijen e supës, psherëtiu nga lumturia dhe e lëshoi veten.

Në fillim qe një paqartësi, një tërheqje drejt vetes i të gjitha ndjesive, për një çast, të plogëta apo të turbullta. E kuptonte që ishte duke vrapuar në terr të plotë, edhe pse sipër, qielli i ndërthurur me kurora pemësh, ishte më pak i zi se pjesa tjetër. “Xhadeja”, mendoi. “Dola nga xhadeja.” Këmbët i fundoseshin në një dyshek gjethesh e balte dhe nuk mund të hidhte asnjë hap pa degët e shkurreve që i fshikullonin trupin dhe kofshët. Gulçues, duke e ditur që ishte i rrethuar, edhe pse ishte terr dhe heshtje, u përkul për të mbajtur vesh. Ndoshta xhadeja ishte pranë, me dritën e parë të mëngjesit do ta shihte sërish. Por tani asgjë nuk mund ta ndihmonte për ta gjetur. Dora që, pa e ditur ai, shtrëngonte dorezën e thikës u ngjit si akrep moçalishteje deri tek qafa e tij, ku varej hajmalia mbrojtëse. Duke lëvizur paksa buzët, mërmëriti lutjen e misrit që sjell hënët e lumtura dhe faljen e Shumë të Madhërishmes, e shpërndarëses së të mirave “moteke”. Por në të njëjtën kohë ndiente se këmbët po i zhyteshin ngadalë në baltë, pritja në terrin e shkurrnajës së panjohur po bëhej e padurueshme. Lufta e lulëzuar kishte filluar me hënën qysh tri ditë e tri net më parë. Nëse arrinte të strehohej në thellësinë e xhunglës, duke braktisur xhadenë përtej terrenit të baltovinave, ndoshta luftëtarët nuk do t’ia ndiqnin gjurmët. Mendoi se sa shumë robër duhet të kishin zënë tashmë. Veçse, sasia nuk kishte rëndësi, por koha e shenjtë. Gjahu do të vazhdonte gjer sa priftërinjtë të jepnin shenjën e kthimit. Gjithçka kishte numrin dhe kohën a saj dhe ai gjendej brenda kohës së shenjtë, në anën tjetër të gjahtarëve.

Dëgjoi britmat dhe, me një të hedhur, u drejtua, thika në dorë. Sikur qielli të qenkësh ndezur në horizont, vërejti pishtarë që lëviznin mes degëve, shumë pranë. Kutërbimi i luftës ishte i padurueshëm, kur armiku i parë iu hodh në zverk, pothuaj ndjeu kënaqësi ndërsa i zhyste tehun e gurtë në mes të gjoksit. Tashmë e rrethonin dritat, britmat e gëzimit. Arriti ta priste dy a tri herë ajrin me thikë dhe atëherë një litar e mbërtheu nga prapa.

– Janë ethet, – tha ai i shtratit në krahë. – Edhe mua kështu më ndodhte, kur u operova nga duodeni. Pini ujë dhe do të flini i qetë.

Krahasuar me natën nga e cila kthehej, errësira e zbehtë e sallës iu duk e shkëlqyer. Një llambë manushaqe rrinte zgjuar, lart në murin andej nga fundi, si një sy mbrojtës. Dëgjohej kollitje, frymëmarrje e rëndë, ndonjëherë një dialog me zë të ulët. Gjithçka ishte e këndshme dhe e sigurt, pa atë përndjekje, pa… Por nuk dëshironte të mendonte më për makthin. Kishte plot gjëra për të hequr mendjen. Nisi të shihte allçinë e krahut, rripat që aq mirë e mbanin pezull në ajër. I kishin vendosur një shishe me ujë mineral mbi komodinë. Piu nga shishja gjithë kënaqësi. Tani i dallonte format e sallës, të tridhjetë shtretërit, raftet me qelqnajë. Duhet t’i kishin rënë ca ethet, e ndiente fytyrën të freskët. Vetulla i dhembte shumë pak, si në ndonjë kujtim. E pa veten sërish duke dalë prej hotelit, duke nxjerrë motorin. Kush e merrte me mend se gjërat do të përfundonin kështu? Mundohej të fiksonte çastin e aksidentit, por u inatos kur dalloi se aty kishte një si boshllëk, një zbrazëti që nuk arrinte ta mbushte. Mes përplasjes dhe çastit që e kishin ngritur nga toka, një humbje ndjenjash apo çfarëdo tjetër nuk e lejonte të shihte asgjë. Por në të njëjtën kohë kishte ndjesinë se ai boshllëk, ai hiç, kishte zgjatur një përjetësi. Jo, s’ishte as kohë, ishte më shumë sikur në atë boshllëk ai të kishte kaluar nëpërmjet diçkaje apo të kishte bredhur distanca të pafundme. Përplasja, goditja e fortë në asfalt. Megjithatë, pasi kishte dalë nga pusi i errët, pothuaj kishte ndier një lehtësim, ndërsa njerëzit e ngrinin nga toka. Me dhimbjen e krahut të thyer, gjakun e vetullës së çarë, shembjen në gju; me gjithë këto, qe një lehtësim që po kthehej në dritë dhe po ndihej i ndihmuar e i shpëtuar. Ishte e çuditshme. Ndonjëherë do ta pyeste mjekun e zyrës. Tani gjumi po e mposhtte përsëri, po e shtynte ngadalë teposhtë. Jastëku ishte aq i butë, në gurmazin e tij të përvëluar, freskia e ujit mineral. Ndoshta do të mund të pushonte vërtet, pa makthet e mallkuara. Drita manushaqe e llambës atje lart po shuhej dalëngadalë.

Meqenëse flinte shpinas, nuk e çuditi pozicioni në të cilin e pa veten, por përkundrazi, aroma e lagështirës, e gurit të plasaritur nga rrjedhjet, ia zuri grykën dhe e detyroi të kuptonte. E panevojshme të hapte sytë për të parë gjithandej; e mbështillte një terr i katërçiptë. Deshi të drejtohej, por ndjeu litarët në kyçet e duarve e të këmbëve. Ishte i lidhur përtokë, mbi një shtrojë gurësh, të ftohtë e të lagësht. I ftohti po i pushtonte këmbët dhe shpinën e lakuriqtë. Në mënyrë të mefshtë, kërkoi me mjekër prekjen e hajmalisë së tij, por e kuptoi se ia kishin shkulur. Tani ishte i humbur, asnjë lutje nuk mund ta shpëtonte nga fundi. Që larg, sikur të rridhte nëpër muret e birucës, dëgjoi daullet e festës. E kishin sjellë në “teokali”, ishte në qelitë e tempullit në pritje të radhës së tij.

Dëgjoi që klithnin, një klithmë e ashpër që jehonte në mure. Tjetër klithmë, përfunduar në një thirravajë. Ishte vetë ai që klithte në terrinë, klithte sepse ishte gjallë, i gjithë trupi i tij mbrohej me klithmë nga ajo që e priste, nga fundi i pashmangshëm. Mendoi për shokët e tij që mbushnin qelitë e tjera dhe për ata që tani po ngjisnin shkallët e flijimit. Klithi sërish me zë të mbytur, pothuaj nuk e hapte dot gojën, i kishte nofullat të shtrënguara e njëherazi sikur të qenkëshin prej gome dhe hapeshin ngadalësisht, me një stërmundim të pafund. Kërkëllima e drynave e shkundi si një fshikullimë kamxhiku. I lebetitur, duke u përdredhur, luftoi të shpëtonte nga litarët që i zhyteshin në mish. Krahu i djathtë, më i forti, tërhiqte deri sa dhimbja u bë e padurueshme dhe u dorëzua. Pa të hapej dera e dyfishtë dhe aroma e pishtarëve mbërriti më parë se drita. Veshur vetëm me të mbathurat e ceremonisë, ndihmësit e priftërinjve iu afruan duke e parë me përçmim. Dritat reflektoheshin në trupat e djersitur, në flokët e zinj mbushur me pendë. U liruan litarët dhe në vend të tyre e shtrënguan duar të nxehta, të forta si bronz; ndjeu që e ngritën, gjithmonë shtrirë në shpinë, i tërhequr nga katër ndihmësit që e mbartnin nëpërmjet korridorit. Ata që mbanin pishtarët ecnin përpara, duke ndriçuar me zbehtësi korridorin me muret e lagura dhe tavanin aq të ulët sa ndihmësit duhet të përkulnin kokat. Tani po e çonin, po e çonin, ishte fundi. Shtrirë në shpinë, një metër nga tavani prej shkëmbi të gjallë, që herë pas here ndriçohej nga një refleks pishtari. Kur në vend të tavanit të shfaqeshin yjet dhe të ngrihej përballë tij shkallina e ndezur prej britmave dhe valleve, kishte për të qenë fundi. Korridori s’po përfundonte kurrë, por shpejt do të përfundonte dhe papritur do të ndiente ajrin mbushur me yje, por ende jo, ecnin në hijen e kuqërremtë, duke e mbartur pa mbarim, duke e tërhequr ashpërsisht, e ai nuk donte, por si t’i ndalonte kur i kishin shkulur hajmalinë që ishte zemra e tij e vërtetë, qendra e jetës.

Me një të brofur u kthye në natën e spitalit, në qiellin e lartë, të sheshtë e të ëmbël, në hijen e butë që e rrethonte. Mendoi se duhet të kishte klithur, por fqinjët flinin të heshtur. Mbi komodinë, shishja e ujit kishte disa bulëza, imazhe të tejdukshme në hijen e kaltëruar të dritareve. Psherëtiu duke u munduar të lironte mushkëritë, të harronte ato imazhe që vazhdonin të ngjitura pas qepallave. Sa herë që mbyllte sytë, i shihte të rishfaqeshin në çast dhe drejtohej i tmerruar e njëherazi duke shijuar vetëdijen që tani ishte zgjuar, që mosfjetja e mbronte, që shpejt do të gdhihej bashkë me gjumin e ëmbël dhe të thellë që të kap në ato orët e mëngjesit, pa imazhe, pa asgjë… Mezi i mbante sytë hapur, gjumi ishte më i fortë se ai. Bëri një përpjekje të fundit, me dorën e shëndoshë bëri një gjest zgjatjeje drejt shishes së ujit; nuk arriti ta kapte, gishtat e tij u mbyllën në një zbrazëti përsëri të errët, korridori zgjatej i pafund, gurë pas guri, me rrëzëllime të kuqërremta e të vetëtimta, dhe ai shpinas psherëtiu heshtazi, sepse tavani po përfundonte, korridori po zgjerohej, duke u hapur si një gojë prej terri, ndihmësit po drejtonin trupat dhe që nga lartësitë i ra mbi fytyrë një hënë e ngrënë, sytë e tij s’donin ta shihnin, dëshpërimisht hapeshin e mbylleshin duke kërkuar të kalonin në anën tjetër, të shihnin përsëri qiellin mbrojtës, të lartë e të sheshtë, të sallës. Por sa herë që hapeshin, shihnin natën dhe hënën e ngrënë, ndërkohë që e ngjisnin nëpër shkallinë, tani me kokën varur, dhe në majë ishin zjarret, kolonat e kuqërremta të tymit të parfumosur, dhe papritur pa gurin e kuq, shkëlqyes prej gjakut që rridhte, pa lëkundjen e këmbëve të të flijuarit që e zvarrisnin për ta flakur me rrokullisje nëpër shkallinën e veriut. Me një shpresë të fundit shtrëngoi qepallat, duke psherëtirë për t’u zgjuar. Gjatë një sekonde besoi se ia arriti, sepse gjendej sërish në shtrat i palëvizur, i shpëtuar nga lëkundjet e kokës së varur. Por ende nuhaste vdekjen dhe, kur hapi sytë, pa figurën e përgjakur të flijuesit që afrohej drejt tij me thikën e gurit në dorë. Arriti t’i mbyllte përsëri qepallat, edhe pse tani e dinte se nuk kishte për t’u zgjuar, se ishte zgjuar, se ëndrra e mrekullueshme kishte qenë ajo tjetra, absurde si gjithë ëndrrat; një ëndërr në të cilën kishte shëtitur nëpër bulevarde të çuditshme të një qyteti të mahnitshëm, me drita të gjelbra dhe të kuqe që digjeshin pa flakë e pa tym, mbi një insekt gjigant prej metali që gumëzhinte mes këmbëve të tij. Në gënjeshtrën e pambarimtë të asaj ëndrre, po ashtu e kishin ngritur nga toka, po ashtu dikush, me thikë në dorë, qe afruar drejt tij, shtrirë në shpinë; drejt tij, shtrirë në shpinë me sytë e mbyllur mes zjarreve.

Përktheu nga origjinali Erion Karabolli