Gazmend Krasniqi

fragmente nga Romani i Dashurisë (Trilogjia e Shkodrës)

*

Ke dëgjuar për Xhekun (qe emër që atij i kishte pëlqyer që nga fëminia e hershme dhe e bëri të vetin kur doli në Perëndim)?! Gjithmonë më duket se ata që nuk kanë dëgjuar, duhet të dëgjojnë për të. Edhe sikur të mos ishte zemra e vërtetë e kësaj historie… Ditën që e njoha unë, Xheku, njeriu me shikimin më të largët në botë, ndodhej përmbi Urën e Vogël mbi Senë, duke më pritur, sepse, siç më tha, më kishte parë qysh në çastin e shfaqjes së parë, pa u futur askund në sheshin e katedrales Notre Dame, ku duhej të gjeje vetë të çarën në kordonin e vizitorëve të saj. Fakti që më njohu prej shtampës së bluzës – shqipja e flamurit tonë, rreth pesë centimetër e madhe – në largësinë prej qindra metrash, më shtyu që t’ia komplimentoja humorin me një buzëqeshje të lehtë, sepse truri im i troshitur pak nga takimi i parë me botën e kryeqytetit të famshëm, nuk e ndjeu të nevojshme ta shtynte më tej këtë bisedë. Mirëpo kjo nuk më ndihmoi që të shpëtoja prej Xhekut: me qetësi të plotë përcaktoi një Ferrari, parkuar në cepin e rrugës ku qeshë shfaqur së pari, dhe, pa pyetur për bezdinë time me zgjatjen e tepërt të këtij humori, tha se lexonte targën e saj. Qe targa që thoshte, por unë, i djersitur nga ecja, mizëria e turistëve dhe dielli i qershorit, e pata të vështirë t’ia falja talljen, pasi mendova se qe fjala për një makinë të njohur prej tij. I mësuar me skepticizmin e njerëzve në të tilla raste, ai nuk e prishi terezinë, madje u tregua i gatshëm për të vazhduar lojën. Vetëm kur gjeti edhe dy targa të tjera, tashmë në makina të përcaktuara prej meje, u binda për atë që i kalonte caqet e përvojës njerëzore. Kur dolëm në një cep të Senës nga shihej Tour Eiffel dhe më tregoi një për një se ç’bëhej në katet metalike, deri në detajet më të imta, nuk kisha më dyshime se truri më qe pajtuar pak nga pak me realitetin. Më pas e mora vesh se s’e kishte për gjë të më sqaronte se çfarë ndodhte në zyrat e Prefecture de Police, Hotel de Ville apo në dhomat e Shakespeare&Co, biblioteka – librari, ku gati një shekull më parë James Joyce-i po humbiste shikimin, pak nga pak, si një mënyrë për të kërkuar në poret e kujtesës skutat e vendlindjes, Dublin-it, që thuhet se mund të rishkruhet nëpër harta vetëm e vetëm prej librit të tij. Xheku, që as ia kishte dëgjuar ndonjëherë emrin Joyce-it, sigurisht do t’ia hidhte çdo shkrimtari në shpejtësinë e bërjes së hartës së atij qyteti, mirëpo s’bëhej fjalë për të çuar gjëra të tilla ndërmend. Nuk qe fjala për ndonjë arsye të rëndomtë, dembelizëm apo gjëra të tjera të këtij lloji, të cilat mund t’i hasësh në një numër të madh njerëzish, por për një arsye që pa frikë mund ta quajmë madhore: prej fuqisë depërtuese të shikimit. Ngaqë germat e faqes së parë të një libri i bëheshin lëmsh me ato të faqeve pasardhëse, ndonjëherë (varësisht nga trashësia e librit) deri në faqen e fundit, një herë në shkollë, tek lexonte për Skënderbeun, kishte interpretuar diçka që më tepër të kujtonte Robinson Cruzoe-n dhe mësuesi i historisë e shpërbleu me një vizore të trashë kokës. Qysh atëherë kundërshtonte të ngrihej në mësim, i sigurt se vetëm do të ndëshkohej, dhe, meqë nuk e kuptonin, mbeti mënjanë, i papërfillur dhe i pavënë re, gjë që, në fakt, i interesonte, sepse ia doli më në fund të merrte tetëvjeçaren, duke përsëritur vetëm dy vite. Sidoqoftë, nuk do të harronte kurrë ngatërresën me datën e themelimit të PKSH-së, kur pat përmendur vitin 118 pas Krishtit, gjë që provokoi një maratonë mbledhjesh – zakon i rëndomtë i kohës – derisa e gjykuan si një fëmijë me probleme mendore dhe u mjaftuan me thyerjen e notës në sjellje për atë vit.

*

Xheku, ndoshta, e ka përmendur të vëllanë, dhe mua më ka rrëshqitur, sepse mund të ngatërroheshe menjëherë nga mënyra se si i rreshtonte gjërat e veta. Për defektin e parakrahut të majtë më tha se e kishte të lindur, mirëpo dikush që e njihte nga koha e kaluar bashkë në Itali, tha diçka më të besueshme: Xheku, që s’kishte lidhje me raftet e librave, nuk mund të anashkalonte ato të mbijetesës… ushqimeve (u përmend fjala çadra kampingjesh). Kur po shpjegonte se të shkuarën e gjykonte një shumë keqkuptimesh dhe se kishte rëndësi vetëm e tashmja që duhet të na çojë tek e ardhmja, tha – duke treguar me dorë – se ç’rëndësi kishte se libri me atë çiftin idilik në kopertinë (Poésies, Alfred de Museet, botim i Librairie Gründ, viti 1939), që ndodhej dyqind metra larg nesh, në vitrinën e një bukinisti të Quai de la Tournelle, i kishte të paprera gjysmën e faqeve! Siç mund të merret me mend, në këtë libër që e ruaj sot e kësaj dite në të njëjtën gjendje midis librave të mi, nuk mund të ishte i saktë edhe në përcaktimin e faqeve, ose titujve, nuk mund të sqaronte se kishte mbetur pa lexuar poezia Tristesse, Une soirée perdue, La nuit d’Octobre apo Ballade á la Lune. Fakti që, megjithëse qe plotësisht amator, gjendeshin njerëz të cilët ia blinin vizatimet e çuditshme, besoja se shpjegohej me një përhirim të fshehtë të tyre: vizatimet përshkoheshin nga një dritë mistike që kapej nga pakkush, prandaj Xheku merrte një pamje pak tallëse para admiruesve të të vizatuarit akademik. Thoshte se frekuentonte Ecole de Beaux Arts – nuk kam arritur ta konfirmoja – prandaj herë pas here përpiqej të hidhte ndonjë fjalë me të cilën donte të tregonte njohjet mbi pikturën. Kubizmi – me ato pikat simultane të shikimit – i dukej një lojë fëmijësh dhe Picasso një nga spekulatorët më të mëdhenj që ka njohur bota. Kërkonte ndihmë nga enigmatiku art i Egjiptit të lashtë, të cilin e shikonte në Louvre, duke e programuar këtë vend (Egjiptin) si të parin në axhendën e ardhshme, pasi vetëm tek arti egjiptian përputhej vizioni i tij gjysmë hyjnor për gjërat. Nëse pranonte diçka te Picasso, ky qe interesimi që pat ngjallur për maskat e tribuve të Afrikës dhe Oqeanisë: vendi i dytë në axhendën e ardhshme. Njeriu që u përpoq të më shpjegonte teorinë xhekuane për këto maska, me gjithë vëmendjen time të plotë, qe pa formimin e duhur dhe u tregua konfuz, kështu që mbeta pa i shkuar deri në fund idesë se e shikonte portretin njerëzor përtej muskujve, venave e kockave, përtej çdo ndërtimi të mirëfilltë anatomik, pra, si maskat prej druri të tribuve, pasi ndodhi implikimi i Xhekut – jam i detyruar të përdor këtë term policesk – në një nga çështjet më të bujshme dhe kurioze të botës moderne. Në Louvre Xheku nuk shkonte vetëm për artin egjiptian, por edhe për pikturat e Leonardo da Vinci-t, sepse në sallën e madhe të pikturës italiane, kishte takuar një amerikan, relativisht të ri, prej të cilit qe intriguar thellë: ky amerikan po shkruante një libër me të cilin donte të thoshte që Leonardo da Vinci me të vërtetë kishte pasur lidhje me të ashtuquajturin sekti i fshehtë i Sionit, pjesëtarët e të cilit mëtonin se qenë pasardhës të linjës Jezu – Maria Madalena dhe zotërues së kupës së shumëpërfolur të Grailit, ku Krishti pat pirë herën e fundit dhe më pas i qe mbledhur gjaku. Kur u hap lajmi se Xheku nuk shihej më, se drejtimi i tij qenë Alpet e Evropës, ndoshta vetëm unë, që kisha lexuar se përflitej që atje ndodhej streha e sektit misterioz, e dija qëllimin e këtij udhëtimi: Xheku e ka gjykuar amerikanin të pazotin për t’i dhënë shpjegimin e duhur fenomenit aq intrigues. E vërteta mund ta merrej vesh vetëm ndonjë ditë të papritur kur përbri emrit të Leonardo da Vinci-t, Victor Hugo-it e Jean Cocteau-së, si anëtar i sektit të fshehtë të figurojë edhe emri i Xhekut. Amerikani i lartpërmendur qe Dan Brown-i, autori i bestsellerit planetar, përkthyer edhe në shqip, por megjithëse u tregova i vëmendshëm, askush nuk më tha se në atë libër flitej për një djalosh me origjinë shqiptare. E vetmja histori me interes që dëgjova ndërkohë qe se dikush i kishte thënë se gjenden “syze për afër”, pra ekzistonte zgjidhja për njerëz me cilësinë e tij, mirëpo ky dikush qe refuzuar në mënyrë kategorike, pa më të voglën mëdyshje, dhe dy ditë më vonë Xheku s’u pa më në Paris. Sigurisht, zhdukja e një emigranti pa letra të rregullta në Paris nuk përbën ndonjë ngjarje, kështu që nuk bëhej fjalë për t’iu drejtuar policisë: u zhduk si ta kishte përpirë ndonjë vrimë e zezë. Shfletova disa enciklopedi e koleksione gazetash, por nuk gjeta gjë që të më kujtojë një njeri si Xheku. Nuk e gjeta as te Fjalor enciklopedik Bacchus, as te Historical Dictionary of Albania i albanologut Robert Elsie. Atëherë më thanë se nuk do të jetë as te Fjalori i ri Enciklopedik i Akademisë së Shkencave, pasi ai vazhdon të mos i pranojë këto raste. Sa herë e sillja ndërmend, thosha me vete se, edhe pse nuk e përmendin, Xheku kundronte botën me vështrimin skeptik, pak tallës, i lodhur e i rraskapitur nga universi i pamjeve, kjo shaka perëndish, sepse nuk dinte ta merrte atë si dhuratë apo si ndëshkim – pasi ka parë Colosseo-n, Tour Eiffel-in, Alpet e Evropës dhe Piramidat e Egjiptit – kështu që rrinte larg të ngjashmëve, si shqipja, dhe bluante gjëra që s’i bluante askush, sepse të tjerët as që mund t’i çonin nëpër mend. Njohja ime mbaronte këtu, ku duhej të fillonin dokumentet – jermi i tmerrshëm i tyre. Jermi? Qe fjala e duhur për të emërtuar atë që provova kur u gjenda ballë për ballë me Milo Temesvarin. Përballë? Ndjesia qe aq e fortë, sa mund të them se e përjetova realisht një çast të tillë. Edhe pse nuk ndodhi realisht, unë u mbusha me shpresë se ajo do të ndodhte shumë shpejt. Në Paris kisha dëgjuar shumë shpesh të thoshin: Xheku shkoi te Mjeshtri. Ishte fjala për një njeri-hije, që e shoqëronte në Louvre, por mua që më shmangej vazhdimisht, kështu që nuk i pata kushtuar rëndësi. Përveç Milo Temesvarit kush kishte arsye të më shmangej ashtu? Më iku gjumi për javë të tëra: u gjet njeriu që do të më çonte në gjurmët e tij. Xheku? I vëllai më premtoi se do të bënte gjithçka për të realizuar atë takim ku më rrinte kuptimi i jetës. I shkroi në praninë time, sepse e kishte kuptuar se sa lumturi më falte kjo gjë.