Donald BARTHELME – TREGIME

MBI ENGJËJT

Vdekja e Zotit i lë engjëjt në pozitë të vështirë. Befas kapen prej problemit themelor. Njeriu mund të përpiqet ta përfytyrojë këtë çast. Si duken në çastin që i pushton problemi, duke përmbytur ndërgjegjen engjëllore, duke i mbërthyer me darën e tmerrshme? Çështja është, “Çfarë janë engjëjt?”

Nga mosnjohja e problemit, të pamësuar me terrorin, të pavrarë nga vetmia, engjëjt (e marrim me mend) bien në dëshpërim.

Çështja se çfarë “janë” engjëjt ka histori të gjatë. Swedenborg-u, për shembull, bisedoi me shumë prej tyre dhe dëshmoi me forcë se ato e kishin rrëmbyer. Engjëjt janë si qeniet njerëzore, thotë ai. “Që engjëjt janë qenie, apo forma, njerëzore, e kam parë me mijëra herë”. Dhe më tej: “Nga përvoja ime, që tashti është shumëvjeçare, jam në gjendje të shpall se engjëjt janë plotësisht në formë njerëzore, me fytyrë, sy, veshë, trupa, krahë dhe këmbë…” Veçse njeriu nuk mund t’i shohë engjëjt me sytë e zakonshëm, por vetëm me ato të shpirtit. Swedenborg-u ka prapë për të thënë për to, e gjitha plot interes: asnjë engjëlli nuk i lejohet të qëndrojë prapa tjetrit, sepse kjo do të turbullonte shpërthimin e të mirës dhe të vërtetës së Zotit; engjëjt kanë Lindjen, ku Zoti duket si një diell, vetëm për sytë e tyre; engjëjt janë të veshur sipas inteligjencës. “Më inteligjentët kanë veshjen që shkëlqen si flakë, të tjerët kanë veshjen që vezullon si dritë; më pak inteligjentët kanë veshjen që ndriçon me të bardhë ose jo; apo dhe më pak inteligjentët kanë veshjen me ngjyra të ndryshme. Por engjëjt më të thellë nuk kanë veshje.”

E gjitha kjo (me sa duket) nuk mjafton.

Gustav Davidson, në Diksionerin e Engjëjve, ka sjellë shumë gjëra që dihen për to. Emrat e tyre janë: engjëlli Elubatel, engjëlli Friagne, engjëlli Gaap, engjëlli Hatiphas (gjeniu i veshjes së bukur), engjëlli Murmur (një engjëll i përmbysur), engjëlli Mqttro, engjëlli Or, engjëlli Rash, engjëlli Sandalfon (dy herë më i lartë se një udhëtim pesëqind vjeçar më këmbë), engjëlli Smat. Davidson dallon kategoritë: Engjëjt që Dridhen, të cilët qarkojnë fronin qiellor, Mjeshtrat e Ulëritjes dhe Zotërit e Britmës, puna e të cilëve lavdërohet; lajmëtarët, ndërmjetësit, vëzhguesit, këshilluesit. Diksioneri i Davidson-it është një libër shumë i madh; bibliografia e tij përmbledh më shumë se njëmbëdhjetë mijë artikuj. Ndërgjegja e mëparshme engjëllore u përshkrua mrekullisht nga Joseph Lyons (në një shkrim të titulluar Psikologjia e Engjëjve, botuar më 1957).

Secili engjëll, thotë Lions, gjen gjithçka që dihet, për veten dhe çdo engjëll tjetër. Asnjë engjëll nuk mund të ngrejë probleme, sepse problemet dalin prej situatës së njohjes dhe qenies së vetëdijshme për mosnjohjen. Një engjëll nuk mund të jetë kurioz; nuk ka asgjë që mund ta bëjë kurioz. Ai nuk duhet të habitet. Gjithë puna është të dihet se bota e njohjes së mundshme duhet të duket si një tërësi e rregullt e fakteve e cila i qëndron pas, plotësisht e ngulitur, e sigurt dhe e mbërthyer në fuqinë e tij.

As kjo, gjithashtu, nuk mjafton.

E çuditshmja e shkrimeve për engjëjt është se shumë shpesh nxirren si shkrime për njerëzit. Temat gjuajnë në të dyja anët. Kështu që përfundimisht gjithkush e kupton se Lions, për shembull, në të vërtetë nuk po shkruan për engjëjt, por për skizofrenët – evokon për njerëzit kur shkruan për engjëjt. Dhe kjo ngërthen të vërtetën e shumë shkrimeve si ky – një pikëpamje, ne mund ta mbajmë, që nuk humbi kur filluan të shqyrtojnë marrëdhëniet e tyre të reja në kozmos, pasi analogjistët (një engjëll është më shumë si zogu quetzal1, apo si njeri? Apo si muzikë?) ndihmonin për këtë.

Mund të mbajmë mendimin se disa përpjekje për vetëpërcaktimin bëhen prej vetë funksionit. Një engjëll është çfarë ai bën. Kështu që është e thjeshtë për të gjurmuar rolet e mundshëm (ju kujtoheni se ky është spekulim i pistë). Pas vajtimit të kaluar për qindra e qindra të asaj që engjëjt përdorin për kohë, një engjëll propozoi që vaji të jetë përjetësisht në funksion të engjëjve, siç ishte më parë adhurimi. Mënyra e vajtimit të jetë e heshtur, në kundërshtim me këngën e pandërprerë të Glorias, që ka qenë profesioni i tyre i mëparshëm. Veçse heshtja nuk është në natyrën e engjëjve.

Një kundërqëndrim thotë se engjëjt pohojnë kaosin. Ka pesë dëshmi për ekzistencën e kaosit, e para e të cilave është mungesa e Zotit. Edhe katër të tjerët sigurisht që mund të përcaktohen. Puna e përkufizimit dhe shpjegimit mund t’i pushtonte engjëjt përgjithmonë, nëse kjo bëhet mirë, siç i ka pushtuar teologët njerëz. Por engjëjt nuk janë dhe aq shumë të dhënë pas kaosit.

Më seriozi, sepse propozimi më radikal u mor në konsideratë prej engjëjve, është kundërshtimi – kur deshën të lëviznin nga qenia në mosqenie. Dinjiteti i madh, i shtuar te engjëjt që nga ky veprim, është ndjenja e qenies manifestim i krenarisë shpirtërore. Kundërshtimi u hodh poshtë.

Ka të tjera sugjerime, më të holla dhe më të ndërlikuara, kështu përherë e më pak ndonjë që të rrëmben plotësisht.

Pashë një engjëll të famshëm në tv; veshja e tij shkëlqente si dritë. Ai foli rreth gjendjes së tashme të engjëjve. Engjëjt, tha, në shumë mënyra janë si njerëzit. Problemi i adhurimit duket se është kryesori. Tha se dikur engjëjt janë përpjekur të adhurojnë njëri-tjetrin, siç bëjmë ne, por e gjetën përfundimisht si “jo të mjaftueshëm”. Ai tha se janë në kërkim të parimeve të reja.

SHKOLLA

Ja, nxorëm gjithë këta nxënës që të mbjellin pemë, e kuptoni, sepse me motivin që… që kjo është pjesë e edukimit të tyre, të shohim se si, e dini, sistemet bazë… dhe gjithashtu ndjenja e përgjegjësisë, përkujdesja për gjërat, përgjegjësia si individ. E kuptoni ç’dua të them. Edhe pemët u thanë. Qenë portokalle. Nuk e di pse u thanë, por ja që u thanë. Ka diçka që s’shkon te toka ndoshta, apo materiali që morëm tek fidanishtja nuk ishte më i miri. U ankuam. Mblodhëm tridhjetë fëmijë, secili mbolli pemën e vet, prandaj kemi tridhjetë pemë të thara. Gjithë këta fëmijë që shikojnë fidanet pa jetë – është diçka shumë dëshpëruese.

Kjo mbase do të kapërdihej, veçse dy javë para kësaj historie me pemët, ngordhën gjithë gjarpërinjtë. Mendoj se gjarpërinjtë… hëm, arsyeja që ngordhën, ju kujtohet, ishte se kaldaja u fik katër javë për shkak të grevës: gjë e shpjegueshme. Ishte diçka që mund t’ua shpjegoje fëmijëve. Sepse, ngaqë prindërit nuk i linin të kalonin piketat, ata e kuptuan se po bëhej grevë dhe ç’donte të thoshte e gjithë kjo. Kur gjërat rinisën si më parë dhe i gjetëm gjarpërinjtë, edhe ata ndryshuan.

Sa për kopshtin me bimë mjekësore, mundet që qe punë mbiujitjeje dhe tashti ata vunë mend. Disa mundet… e dini, hodhën pak më tepër ujë kur nuk e kishim mendjen. Mundet… hëm, s’më pëlqen të mendoj për sabotim, megjithëse u ngritën dyshime. U ngritën dyshime sepse më përpara patën ngordhur minjtë e shkretëtirës, minjtë e bardhë dhe salamandra… hëm, tashti e dinë se nuk duhet t’i mbartin në qese plastike.

S’kishte asnjë habi për ne ngordhja e peshkut tropikal. Përkulu pak dhe i sheh me bark përpjetë në sipërfaqe. Por programi mësimor e kërkonte, s’kishim ç’të bënim, kështu ndodh çdo vit, duhet të dish ta kalosh.

As që e kishim çuar ndërmend se do të kishim një këlysh.

As e kishim çuar ndërmend se do të kishim një të tillë, ai ishte një këlysh të cilin vogëlushja Murdoch e gjeti nën kamionin e Gristede-it dhe pati frikë se do ta shtypte kamioni kur të nisej, kështu që e futi në çantë dhe e solli në shkollë. Pra, u bëmë me këtë këlysh. Sapo e pashë, mendova, o Zot, vë bast se do ta shtyjë vetëm dy javë e pastaj… Doli fjala ime. S’duhej lejuar mbajtja e tij, s’e përmban rregullorja, por s’mund të thuash gjë kur këlyshi është aty, pikërisht përpara tyre, duke rendur nëpër dysheme dhe duke lehur. E quajtën Edgar, pra në emrin tim. Zbaviteshin duke e ndjekur pas dhe duke thirrur, “Këtu, Edgar! Të lumtë, Edgar!” Shkriheshin në gaz. U pëlqente dykuptimësia. Më pëlqente dhe mua vetë. Nuk më prek tallja. I bënë një shtëpizë të vogël në depo. S’e di pse ngordhi. Murtaja, besoj. Ndoshta nuk është vaksinuar. E nxora prej andej para se të vinin fëmijët. E kontrolloja depon çdo mëngjes, sepse e dija se çfarë do të ndodhte. Ia dhashë rojes.

Dhe pastaj qe ky jetim korean, të cilin klasa e mori me anë të programit Ndihmoni Fëmijët: kalamajtë sillnin njëzet e pesë centë në muaj, sepse kjo ishte ideja. Doli diçka e pafat, fëmijën me emrin Kim mbase e birësuam tepër vonë. Në letrën që morëm, nuk përcaktohej shkaku i vdekjes, vetëm se sugjerohej birësimi i një fëmijë tjetër, duke nisur disa të dhëna interesante, por ne s’na bënte zemra. Fëmijët u mërzitën mjaft, ata filluan të ndienin (mendoj, sepse askush s’ma tha) se mbase kishte diçka që s’shkonte. Por unë s’mendoj si ata, kam parë më mirë, kam parë dhe më keq. Ishte thjesht një varg fatkeqësish. Qe një numër i madh prindërish që ndërruan jetë, për shembull. Pati, mendoj, dy goditje në zemër dhe dy vetëvrasje, një të mbytur dhe katër të vrarë në një aksident automobilistik. Një lënie zemre. Patëm të zakonshmen vdekshmëri të lartë midis gjysheve e gjyshërve, ose ndoshta ajo ishte më e lartë këtë vit, kështu dukej. Dhe së fundi, tragjedia.

Tragjedia ndodhi kur Mathew Wein-i dhe Tony Mavrogordo po luanin te themelet e ndërtesës së re të zyrave federale. Qenë gjithë ato trarë, të stivuar, e dini, buzë gërmimit. Ka një padi gjyqësore për këtë, prindërit mendojnë se trarët ishin stivuar keq. S’e di çfarë është e vërtetë dhe çfarë jo. Qe një vit i çuditshëm.

Harrova të përmend babanë e Billy Brandt-it, i cili u qëllua për vdekje kur u kacafyt me dikë që i hyri në shtëpi me maskë.

Një ditë bëmë diskutim në klasë. Ata më pyetën, ku shkuan, ku shkuan peshku tropikal, Edgar-i, baballarët dhe mamatë, Mathew dhe Tony? U thashë, nuk e di, nuk e di. Ata thanë, kush e di? Dhe unë ua ktheva, askush nuk e di. Ata thanë, a është vdekja ajo që i jep kuptim jetës? Unë u thashë, jo, është jeta që i jep kuptim jetës. Pastaj ata thanë se nëse s’është vdekja, e parë si një e dhënë themelore, mënyra me të cilën rëndomtësia e hamendësuar e së përditshmes mund të kapërcehet në drejtimin e…

Unë u thashë, mundet.

Ata thanë, nuk na pëlqen kjo.

Unë thashë, kjo është e pakundërshtueshme.

Ata thanë, ky është një turp i ndyrë.

Unë thashë, është.

Ata thanë, a do të bësh dashuri me Helenën (asistenten tonë), të shohim si bëhet? Ne e dimë se të pëlqen Helena.

Më pëlqente Helena, por u thashë se nuk do ta bëja.

Kemi dëgjuar shumë, thanë, por nuk kemi e parë asnjëherë.

Unë u thashë se do të më largonin nga puna dhe kjo nuk bëhet kurrë, ose pothuaj kurrë, si demonstrim.

Helena shikonte nga dritarja.

Ata thanë, ju lutemi, ju lutemi bëni dashuri me Helenën, kërkojmë një pohim vlere, jemi të frikësuar.

U thashë se nuk duhej të ishin të frikësuar (megjithëse unë vetë jam shpesh i frikësuar) dhe që ka vlera kudo. Helena erdhi e më përqafoi. Unë e putha disa herë në ballë. U mbajtëm për njëri-tjetrin. Fëmijët qenë të eksituar. Pastaj u dëgjua një trokitje, unë hapa derën dhe miushi i shkretëtirës hyri brenda. Fëmijët brohoritën si të marrë.

BISEDA ME GOETHE-N

13 nëntor 1823

Po ktheheshim sonte nga teatri me Goethe-n, kur pamë një djalosh me jelek ngjyrëplumbi. Rinia, tha Goethe, është gjalpë i butë molle mbi bukën e mirë të mundësisë.

9 dhjetor 1823

Goethe më ka ftuar për darkë. Kur hyra në dhomën e tij të ndenjjes, e gjeta duke ngrohur duart te një zjarr i gëzueshëm. E gjykuam që ushqimi (bukë të ëmbla përgatitur në mënyrën franceze me rrënjë selinoje e piper) të vijë me kohëndarje, ide e tij e hershme që i falte një gjendje të mirë shpirtërore. Ushqimi, tha Goethe, është koni më i lartë në shandanin e artë të ekzistencës.

11 janar 1824

Darkë vetëm për vetëm me Goethe-n. Goethe tha, “Do t’i besoj ty disa prej ideve të mia për muzikën, diçka që e kam shoshitur për shumë kohë. Duhet ta keni vërtetuar që megjithëse disa pjesëtarë të mbretërisë së kafshëve bëjnë një lloj muzike – flitet për “këngë” të zogjve, apo jo? – asnjë kafshë e njohur prej nesh nuk jep pjesën që të klasifikohet performancë e organizuar muzikale. Vetëm njeriu ia arrin kësaj. Jam interesuar për bulkthat – nëse kakofonia e tyre mund të konsiderohet, në këtë pikëpamje, si një lloj i performancës, me gjithë domethënien e pakët te veshi ynë. E kam pyetur Humboldt-in për këtë dhe m’u përgjigj se mendonte që jo, sepse ajo është thjesht një lloj tiku në zërin e bulkthave. Çështja madhore, çështja që mund të zgjedh për ta zgjeruar në disa vepra të ardhshme, është jo se pjesëtarët e mbretërisë së kafshëve nuk i bashkohen me gjithë zemër kësaj mënyre muzikore, por që njeriu e bën, te komforti i përjetshëm dhe lavdia e shpirtit të tij.”

Muzika, tha Goethe, është niseshteja e ngrirë në gjoksin e akullt të Historisë.

22 mars 1824

Goethe pat dëshirë të madhe për të njohur një anglez të ri, një toger Whitby, në atë kohë në Vaimar për biznes. Unë e paraqita këtë zotëri te shtëpia e Goethe-s, i cili na priti me shumë përzemërsi dhe na ofroi verë dhe biskota. Anglishtja, na tha, është gjuhë plotësisht e shkëlqyer, i kishte dhënë kënaqësi të thellë për shumë kohë. Na tha se e kishte zotëruar atë shumë herët, për të shijuar thellësitë e lumtura dhe tragjike të Shakespeare-it, me të cilin nuk mund të krahasohet asnjë shkrimtar në botë. Shumë të kënaqur vazhduam të bisedojmë deri vonë mbi mjeshtëritë e bashkatdhetarit të djaloshit anglez. Anglezët, na tha Goethe në ndarje, janë llak i ndritshëm mbi komonë e trishtë të qytetërimit. Togeri Whitby u bë piper i kuq.

7 prill 1824

Kur hyra pasdreke në shtëpinë e Goethe-s, një pako e mbështjellë qëndronte në fuaje. “E imagjinoni se çfarë do të jetë”? pyeti Goethe duke buzëqeshur. Nuk e kuptoja se çfarë kishte brenda, sepse pakoja ishte tepër e fryrë. Goethe shpjegoi se ishte një skulpturë, dhuratë nga miku i tij van de Broot, artist hollandez. Ai e shpështolli pakon me kujdesin më të madh dhe unë u pushtova nga admirimi kur u shfaq figura fisnike: paraqitja në bronz e një femre të re veshur si Diana me harkun e tendosur. U mrekulluam nga përsosmëria e formës dhe finesa e detajit, mbi të gjitha nga atmosfera e papërcaktuar e shpirtërores që rrezatonte nga vepra. “Tepër mahnitëse!” thirri Goethe dhe unë shpejtova të bashkohem me këtë mendim. Arti, tha Goethe, është interesimi katër-përqind për lidhjen bujare me jetën. E pëlqeu shumë këtë vërejtje dhe e përsëriti atë disa herë.

18 qershor 1824

Goethe ka pasur probleme të mëdha me një aktore, një tip kërkues që shprehej se ideja si do ta luante rolin qëndronte më lart se e Goethe-s. “A nuk është e mjaftueshme, tha ai duke psherëtirë, që e kam pantomimuar çdo gjest për krijesën e shkretë e asgjë nuk ka mbetur e pasqaruar në këtë karakter që unë vetë e kam krijuar, paracaktuar brenda qenies. Ajo ngulmon në atë që e quan “interpretim”, i cili po e rrënon dramën.” Shkoi të shfryjë për menaxhimin e teatrit, madje më të mirit, për detajet e lodhshme që duhet t’u kushtohet vëmendje, çdo grimcë e titull, nëse shfaqjet u dashkan të jenë për një publik të veçantë. Aktorët, tha ai, janë miza skoceze në proshutën e përpjekjes së ndershme. E desha më shumë se kurrë dhe u ndamë me një duarshtrëngim të ngrohtë.

1 dhjetor 1824

Sot Goethe shfryu kundër disa kritikëve që, siç tha, e kishin keqkuptuar plotësisht Lessing-un. Foli gjallërisht mbi faktin se si të tillë mendjetrashë ia kishin hidhëruar veçanërisht vitet e fundit Lessing-ut, duke spekuluar me atë se Lessing-u ishte edhe kritik edhe dramaturg, ca sulme me egërsi të pazakonshme. Kritikët, tha Goethe, janë pasqyra të plasaritura në dhomën e madhe të gjumit të shpirtit krijues. Jo, thashë unë, ata janë më fort se aq, janë bagazh shtesë në kabrioletin e madh të progresit konceptual. “Eckermann, tha Goethe, mbylle.”

GJENIU

Asistentët i mblidhen përreth. Është i rreptë me to, kërkues, skrupuloz, veçse këtë e bën për të mirën e tyre. Shpik problemet më të vështira, apo i ndërlikon punët e tyre me komente jo të drejtpërdrejta që hapin sfera krejtësisht të reja hetimi – duke ua lëkundur tokën nën këmbë. Kërkon t’i hedhë në situata ku dështimi është mundësia e vetme. Por dështimi, gjithashtu, është pjesë e jetës intelektuale. “Do t’ju bëj dëshmi dështimi”, u thotë me shaka. Asistentëve u ikën gjaku nga fytyra.

A është e vërtetë, siç thotë Paul Valery, që çdo gjeni ka brenda vetes një njeri koti?

“Kjo është epokë e padijes vetjake. Askush nuk di atë që dinë të tjerët. Askush nuk di sa do të duhej.”

Gjeniu ka frikë të fluturojë. Avioni gjigant i duket… pa vlerë. Urren kopjimin, urren uljen dhe neverit qenien në ajër. Urren ushqimin, stjuardesat, zërin e kapitenit dhe pasagjerët e tjerë, veçanërisht ata që janë dukshëm të qetë, që lëvizin palltot, që lirojnë kravatat, që bëjnë varavinga me pije në duar. Prandaj, udhëton tepër rrallë. Vjen bota tek ai.

A: Çfarë konsideroni tullën më të rëndësishme të gjeniut të sotëm?

B: Mastiçen.

Ka theksuar idenë që Amerika të ndahet në katër vende më të vogla. Amerika, thotë, është tepër e madhe. “Amerika nuk sheh ku vë këmbën,” thotë. Ky përcaktim, që duhej të kishte shkaktuar indinjatën më të thellë po të përcillej nga dikush tjetër, është përshëndetur me brohoritje. Dhoma e Tregtisë i dërgoi katër tase me Kremin Highland.

Gjeniu përcakton “përgjigje të pavend”:

“Mendoni një mik që më telefonon dhe më pyet, “A është gruaja ime aty?” “Jo, i përgjigjem, gruaja ime dhe gruaja juaj vunë kapelet e reja dhe shkuan t’u jepen marinarëve”. Miku habitet nga ky lajm. “Po sot është ditë zgjedhjesh!” bërtet. “Dhe po fillon të bjerë shi!” ia kthej.

Gjeniu shpaguan shpërndarjen në shumë fusha. Ai është i mirëlexuar në shumë shkenca (me përjashtim të shkencave shoqërore); ndjek artet me mprehtësi njohësi, është muzikant amator i përmbushur mirë. Nxit gjithandej. S’e pëlqen shahun. Njëherë është fotografuar duke luajtur tenis me Marx Brothers[1]. Ka një përkushtim të lartë për përcaktimin e burimeve të gjenisë së tij. Megjithatë, përpjekja e ka çuar përafërsisht kudo. Misteri mbetet mister. Prandaj është ndjerë mirë me formulën që e përsërit sa herë intervistohet: “forca historike”.

Qeveria ka vendosur t’i japë disa medalje – gjë që ai nuk e ka parashikuar. E para është për punën e tij deri më 1956, e dyta për punën nga 1956 e këndej, e treta për punën në të ardhmen.

“Mendoj se puna më ka bërë, në një kuptim, ai që jam. Puna zotëron një ndërgjegjësi që e konturon punëtorin. Puna i ka hije punëtorit. Vetëm punëtori më i fortë mund ta bëjë këtë punë, thotë puna. Duhet të jesh burrë i zoti që të mund ta bësh këtë punë. Zhgënjimi, gjithashtu, është i mundur. Punëtori bëhet moskokëçarës. Tregohet mospërfillës për punën, e injoron, del i pabesë ndaj saj. Puna ofendohet. Ndoshta gjen mënyra të vogla që t’ia tregojë punëtorit… Puna shket në duart e punëtorit – një e prerë e vogël në gisht. Kuptoni? Puna bëhet e mërzitshme, e zymtë, merr më shumë kohë, bëhet më e lodhshme. Gëzimi që ekzistonte më parë midis punës e punëtorit, avullon. Një situatë e shkëlqyer. Apo jo?”

Gjeniu ka thënë se nuk bën bashkëveprim me fëmijët. (Anekdotë)

Pasuritë e jetës së brendshme të gjeniut:

(1) gjendje manjake të pafundme

(2) urrejtje për fëmijët

(3) lojë në piano

(4) gjenitale me të çara për piercing

(5) abonim te Harper’s Bazaar2

(6) koleksion shtypi

Gjeniu merr një letër shumë mikluese nga universiteti i Minnesota-s. Universiteti dëshiron t’ia depozitojë dokumentacionin pas vdekjes. Një krah i ri i bibliotekës do të ndërtohet për to.

Letra e zemëron gjeniun. Merr një palë gërshërë, e bën letrën copë-copë dhe ia kthen drejtorit të bibliotekës.

Ai merr udhëtime të gjata nëpër rrugët e qytetit, duke shënuar detajet arkitekturale – veçanërisht kangjellat e vjetra. Mendja e tij është plot me ide të reja – por në këtë çast i afrohet një polic. “Kërkoj ndjesë, zotëri. A nuk jeni ju…” “Po,” thotë gjeniu, duke buzëqeshur. “Djali im është një adhurues i juaji,” i thotë polici. Ai nxjerr një bllok nga xhepi. “Nëse nuk ju shqetësoj shumë…” Gjeniu nënshkruan duke buzëqeshur.

Dokumentet më të rëndësishme për të gjeniu i mban në një kuti veglash të mapos Sears.

Nuk do ta fitojë çmimin nobel as këtë vit.

Nuk është as viti i vendit, as viti i disiplinës së tij. Për ta ngushëlluar, Fondacioni Kombëtar i jep një shtëpi të re.

Gjeniu takon një grup studentësh. Studentët i thonë se koncepti i “gjeniut” së fundi nuk është popullor. Përpjekja shoqërisht e grupit, thonë ata, është më prodhimtare se sa përpjekjet vetmitare të një njeriu, megjithëse me talent. Gjeniu e vë veten mbi nevojat e të shumëve. Në përgjigje të kërkesave të veta, gjeniu priret nga, madje i përqafon, format totalitare të organizimit shoqëror. Tirania e të talentuarit mbi grupin, ndërsa sjell përparësi në një kohë të caktuar, në mënyrë të pashmangshme prodhon prirjen e kushteve të cilat…

Gjeniu pi duhan mendueshëm.

Një kamion gjigant derdh veprat e plota të shën Baede të Adhurueshmit, në të gjitha përkthimet, mbi lëndinën e gjeniut – dhuratë nga populli i Cincinnati-t!

A: A është Amerika vend i mirë për gjeniun?

B: Amerikën e kam gjetur më derëçelën për gjeniun.

“Gjithmonë them me vete, “Cila është gjëja më e rëndësishme për të cilën po mendoj në këtë çast?” Veçse më pas nuk mendoj më për të.”

Patenta e makinës i skadon. Por nuk bën asgjë për përtëritjen e saj. Është paksa i turbulluar që patenta skadoi (megjithatë nuk e ndërpret ngarjen e makinës). Por e urren idenë e rimarrjes në provim, prej shkuarjes te qendra, apo pritjes në rradhë. Mendon t’i shkruajë një letër Zyrës së Patentave, që t’ia japin pa prova, sepse është gjeni. Ka të drejtë. E shkruan letrën dhe Zyra e Patentave ia dërgon patentën e re.

Në qetësinë e gjenisë së tij, gjeniu zgjatet për të korrigjuar gabimet – ujërat e zeza të qytetit, psh.

Gjeniu po lexon Gjeniu-n, një roman 736 faqesh të Theodore Dreiser-it. Arrin te faqja e fundit:

“Çfarë përzierjeje e ëmbël është jeta – sa e pasur, sa e ndjeshme, sa e pamëshirshme, si një simfoni shumëngjyrëshe”.

Ëndrrat e mëdha të artit i buruan në shpirt kur pa thellësitë xixëlluese të hapësirës…

Gjeniu ngrihet dhe shihet në pasqyrë.

Është formuar një organizatë që të vlerësojë mendimin e tij: Blaufox Gesellschaft. Takimet janë mbajtur para një muaji, në një dhomë mbi një kafe në Buffalo, në New Jork. Ka refuzuar gjithnjë që të ketë të bëjë me Gesellschaft, i cili i kujton parehatinë e Shoqërisë Browning. Megjithatë, nuk mund ta pengojë veten nga dukja te një Mënyrë veprimi e përdyvitshme e atij grupi, e cila përfshin sentenca të tilla si “Përmbushjet e të gjitha arritjeve të komunitetit shkollor me pamje Blaufox duhet, ab ovo[2], të jenë tonat…”

Ai bie në histeri.

Çaste vetdyshimi…

“A jam vërtet një…”

“Çfarë do të thotë të jesh një…”

“A mundet kush të refuzojë që të jetë një…”

Çasti më i keq: është në kishë, i gjunjëzuar në një bango. Dalngadalë bëhet i vetdijshëm për një rresht murgeshash, një gjysmë dyzine, gjunjëzuar njëzet këmbë para tij, me kokat përkulur mbi rruzare. Njëra prej tyre megjithatë ka kthyer kokën pothuajse plotësisht dhe ia ka ngulur sytë. Gjeniu i hedh një shikim të shpejtë, e largon shikimin, e shikon përsëri: ajo vazhdon ta shikojë. Gjeniu po e viziton kishën në rreshtin e parë, sepse thuhet që pjesa qendrore është një shembull i shkëlqyer i gotikut burgundian. Kalon shikimin sa andej-këndej, sa në altar, sa në vitrazhet, duke e kthyer prapë te murgeshat: murgesha e tij vazhdon ta shikojë. Gjeniu thotë me vete, Ky është çasti im më i vështirë.

Është i pirë.

“Një koncept me të vërtetë i fuqishëm abstrakt e shmang, e mposht mbylljen. Konturet e grisur dhe të turbullt të një koncepti të tillë, si një rrjetë në të cilën peshqit kanë brejtur vrimat e mëdha, lejojnë hyrjen dhe daljen barabar. Çfarë kap njeriu në një rrjetë të tillë? Kalin e detit me një monedhë në gojë. Si e merr monedhën? A është vlera e monedhës më e pakët se lagia? A ka shenja dhëmbësh në monedhë? A ka dhëmbë kali i detit? Sa e madhe është monedha? Cilës periudhë i përket? A është një zambak uji apo një grup zambakësh uji? A i ha kali i detit zambakët e ujit? A di për Parke-Berket[3]? A i bashkon vajin me ujin? A është përzierja e vajit me ujin për stomakun e kalit të detit? A do të jetë arti i shtrenjtë? A do të lënë artistët mjekra? A duhet të ndalohen mjekrat me ligj? A është arti nënujor më i mirë se ai mbiujor? Çfarë do të thotë shprehja “copëra kënaqësie”? A bazohet te copërat e lyera të monedhës? Në Parisin e 1878-s cila ishte qiraja mesatare e përmuajshme për një studio me dritë veriu, e bollshme, në një rajon jotërheqës? Nëse kuajt e detit hanë zambakë uji, sa përqind e energjisë së tyre të përditshme, shprehur në njësinë e energjisë, prodhohet si rrjedhojë? Vrimat në rrjetë a do të ndreqen? Në përleshjen midis kalit të detit dhe miut të ujit, për cilin do të vinit bast? Nëse e ndreq rrjetën a do të kërkoni ndjesë? A munden minjtë e ujit të përtypin zambakë uji? A ka ndonjë buall uji në një ftohës uji? Nëse e mbush pushkën e ujit në një vijë uji, a mundem ta vizitoj pastaj vendin e ujshëm? A është fantazi një zëvendësues i mjaftueshëm për një sjellje të drejtë?

Gjeniu propozon një tubim botëror të gjenive, me qëllim që të kontrollohen dhe bashkërendohen përpjekjet e gjenive për të krijuar një jetë më të mirë për të gjithë njerëzit.

Letrat nisen…

Jehona është tronditëse!

Telegramet vërshojnë…

Gjenitë e çdo grade ofrojnë bashkëpunim.

Times pati një editorial që lëvdon idenë…

Tremijë gjeni në një sallë!

Gjeniut i prishet humori. Nuk i flet njeriu tetë ditë.

Por tashti një kamion bojëkafe i vjen te dera. Ai rrëmben një shpatë ceremoniale (me mbishkrim) farkëtuar në Toledo, dhuratë e kryetarit të bashkisë dhe këshillit bashkiak të qytetit të Toledos në Spanjë. Gjeniu frushkullon shpatën në ajrin mëngjesor, duke shënuar vërtetimin me dorën tjetër…

VDEKJA E EDWARD LEAR-it

Vdekja e Edward Lear-it ndodhi një mëngjes të diele, në maj të vitit 1888. Ftesat qenë dërguar në kohë. Në to shkruhej:

Edward Lear

shkrimtar i pazbërthyeshëm dhe piktor peizazhesh

kërkon ta nderoni me praninë e tuaj

me rastin e ikjes së tij nga kjo botë

San Remo 2:20 pasdite

29 maj ju lutemi jepni konfirmimin

Njeriu mund ta marrë me mend çfarë ndjenë ata që morën ftesat. Miku ynë i dashur! a diçka si kjo. Z.Lear! kush na ka dhënë këtë kënaqësi! a diçka si kjo. Nga ana tjetër, mbante jo pak vite mbi shpinë. Z.Lear! kush duhet të jesh, lërmë të të shoh… Dhe ishin shumë nga… E kujtoj të parën kohë, e (kredhur në) (ishte kapur prej)… Por në tërësi, të njohurit e Lear-t iu qasën rastit me një përzierje të solemnitetit me prakticitetin, ndoshta duke kujtuar vargjet e mikut të madh të Lear-it, Tennyson-it:

Pleqtë duhet të vdesin

Ose bota do të rritet mërzitshëm

dhe:

Se njerëzit mund të shkojnë e vijnë,

Por unë do të iki përgjithmonë.

Njerëzit u përgatitën ta merrnin vdekjen e Edward Lear-it si një ditë që kalohet në fshat. U paketuan rrjeta pikniku (do të ishte gabim që të prisje nga mikpritja e z.Lear në ato rrethana); shishet e verës u ambalazhuan me peceta të bardha. U zgjodhën lodrat për fëmijët. Pat debate nëse duhen lënë, apo duhen marrë qentë me vete. (Disa nga qentë e pranishëm në mort nuk mund të përmbaheshin; u dëfryen nëpër dhomën e të vdekurit, tërhoqën rrobat e shtratit dhe bënë aq ngatërresa sa u desh të hiqeshin prej aty).

Miqtë më të afërt vendosën se koha më e mirë e arritjes te Vila do të ishte mesnata, duke i lënë kohë xhentëlmenit plak për të bërë çfarëdo vërejtjeje që mund t’i vinte në mendje, apo të çfarëdo gjëje që donte të bënte, para hyrjes së njerëzve. Secili e kuptoi çfarë do të thoshte koha e përcaktuar në ftesë. Kështu, vizitorët e panë veten të ndihmoheshin për t’u ulur nga pajtonet (të ndihmuar prej shërbëtorit të Lear-it, Giuseppe Orsini) në një errësirë pothuaj të plotë. Pasi ndaluan pak për të përshëndetur ata që njihnin, apo për të përcaktuar vendin e fëmijëve harrakatë, u futën te një dhomë e madhe në katin e parë, ku artisti qe mësuar të ekspozonte akuarelet e veta, dhe me anë të një shkalle të gjerë komode, te një dhomë e thjeshtë në katin e dytë, të pritur nga vetë Edward Lear-i, në shtrat, i veshur me një smoking të vjetër kadife, me pamjen e njohur me lentet e vocrra ovale. Një dyzinë karrigesh qenë hapur në gjysmërreth të fortë rrotull shtratit; këto u mbushën shumë shpejt dhe njerëzit e tjerë qëndruan në këmbë përgjatë mureve.

Fjalët e para të Lear-it qenë: “Nuk kam para! Nuk kam!” Edhe grupit të dytë të të ftuarve, kur hynë në dhomë, ua përsëriti: “Nuk kam para! Nuk kam!” Dukej tepër i lodhur, megjithatë i qetë. Mjekra e shtruar, e thinjur, por edhe duke ruajtur ndonjë njollë të zezë, kishte qenë mbajtur mirë që prej disa ditësh. Dukej nervoz dhe shumë shpejt filloi të flasë, ndërsa i pengonte të tjerët të bënin të njëjtën gjë. I falënderoi të pranishmit për vëmendjen, duke shpresuar që nuk i kishte bezdisur shumë, duke e ditur që ora s’ishte e përshtatshme për vizita. Tha se nuk i gjente dot fjalët e mjaftueshme për të dhënë kënaqësinë që shikonte gjithë miqtë e vet në mbledhur në atë qosh. Pastaj shpalosi një leksion të këndshëm, prej dymbëdhjetë minutash, për shkrimet që nuk ua nxirrnin kuptimin, megjithëse gjithkush e pranonte se ishin gjithë sharm, të shkëlqyera dhe të zgjuara.

Pastaj i sulmoi mysafirët me një pyetje, nxjerrë me një farë piskame: “A të martohem? Të martohem? A duhet të martohem?”

Më pas ofroi një predikim të shkurtër për Miqësinë. Miqësia, tha, është më e larta e kënaqësive. Shpesh, tha, ajo gjithashtu është më e forta e lidhjeve njerëzore, duke u mbijetuar lodhjeve dhe shtrëngatave pa marrëdhënie sublime. Theksoi se shumë miqësi përbëjnë pasurinë më të madhe të jetës.

Vazhdoi një diskutim mbi Macet.

Kur z.Lear preku temën e fëmijëve, mysafirët i përshkoi një farë shqetësimi. (Nuk i kishte dhënë fund te thirrmat, “A të martohem?” dhe “Nuk kam para!”) Pastaj nxori librat e tij, por asnjëri nuk i kishte lexuar, qoftë edhe për mirësjellje. Tregoi akuarelet, pamje të vendeve antike dhe piktoreske. Këto, gjithashtu, qenë të njohura: ishin të njëjtat akuarele që xhentëlmeni plak i kishte nxjerrë për shitje, pesë deri në dhjetë pound, që prej dyzet vjetësh.

Tashti, z.Lear këndoi një këngë me tekst të Tennyson-it, duke e shoqëruar vetë me mandolinë. Megjithëse zëri qe i hollë dhe i ngjirur, kënga nxiti duartrokitje të forta.

Në fund, tha që shërbëtorët të sillnin një tabllo të madhe me vaj, me përmasa 7×10 këmbë, ku qe pikturuar mali Athos. Pat një murmurimë vlerësimi, po kjo nuk e kënaqi autorin, që kishte një shikim të errët.

Në 2:15 tregoi një seri me akte kuptimore të cilat qenë të pazbërthyeshme për shikuesit.

Në 2:20 u mbështet në anë të shtratit, ngriti një penë të modës së vjetër, të cilën e shtriu pranë, dhe vdiq. Një maskë iu mor shpejt e shpejt. Miqtë, që lotonin, nuk zbritën nga karriget për një kohë të gjatë.

Ata që morën pjesë në vdekjen e Edward Lear-it, ishin në një mendje se, në tërësi, kishte qenë një shfaqje e mërzitshme. Pse e kishte parë të përshtatshme të lexonte të njëjtat vargje të vjetra, të këndojë të njëjtat këngë, të tregojë pikturat e mirënjohura, të përsërisë repertorin e vet edhe njëherë? Po ftesat, pse? Pastaj diçka ishte e pakuptueshme: z.Lear bëri çfarë kishte bërë gjithmonë, prandaj këto nuk përbënin asgjë të jashtëzakonshme. Z.Lear e kishte shndërruar të jashtëzakonshmen në të kundërtën e saj. Kishte krijuar, në të vërtetë, një keqkuptim gjenial.

Kështu, ndërsa koha shkonte, mysafirët filluan ta shohin punën në një dritë historike. U folën miqve, e ringritën në skenë për fëmijët dhe nipërit. Do të riprodhonin me zë komik mënyrën se si e kishte shfryrë plakushi frazën “Nuk kam para!” dhe do të citonin vërejtjen e çuditshme që kishte bërë për martesën. Vdekja e Edward Lear-it u bë shumë popullore, sa më shumë që kalonte koha, në çdo cep të vendit, me sukses të konsiderueshëm. Vdekja e Edward Lear-it mund të gjendet ende në qytetet më të vogla, në versione më të pasuruara prej interpretimeve, korrigjimeve tekstuale dhe modave që ndryshojnë. Njëri interpretim është më i çuditshëm; askush nuk e di se si erdhi. Trupa luan në mënyrë tradicionale, por Lear-i vetë duket duke bërtitur, duke fërgëlluar, duke buçitur me tërbim.

MALI I XHAMTË

1. Po përpiqem t’i ngjitem malit të xhamtë.

Mali i xhamtë ndodhet në cep të rrugës së trembëdhjetë të bulevardit të tetë.
Kam arritur shpatin më të ulët.
Njerëzit po më ndjekin me shikime.
Jam i ri në lagje.
Megjithatë kam njohje.
Kam lidhur fort grremçat metalikë ndër duar e ndër këmbë.
U ngjita 200 këmbë.
Era të pret.
Të njohurit janë mbledhur poshtë malit, që të më japin kurajë.
“Trupeshk”
“Tutkun”
Gjithkush në qytet ka dëgjuar për malin e xhamtë.
Njerëzit e këtushëm tregojnë historira për të.
U është vënë në dukje vizitorëve.
Kur prek pak malin, njeriu ndjen freskinë.
Kur shket shikimin në të, shikon thellësitë bardhekaltra që xixëllojnë.
Kolona malore ngrihet mbi këtë anë të bulevardit të tetë si disa ndërtesa të shkëlqyera e të pafund zyrtare.
Maja e malit humbet në re, apo, në kohë pa re, në diellnajë.
Shqita grremçin e dorës së djathtë, duke lënë të majtën në vend.
Pasi u zgjata dhe nisa grremçin e djathtë pak më lart, çova ngadalë të dyja këmbët në pozicion të ri.
Ajo që fitova është pakogjë, as sa një zgjatje krahu.
Të njohurit vazhdojnë komentin.
“Kungull”
Jam i ri në lagje.
Në rrugë ka shumë njerëz me shikim të shqetësuar.
Kujdesu për veten.
Në rrugë janë qindra të rinj që brufullojnë kryqëzimeve, prapa makinave të parkuara.
Pleqtë shëtisin qentë.
Trotuaret janë plot jashtëqitje qensh me ngjyra që shkëlqejnë: okër, umbra, e verdhë, sienna, viridian, e zezë fildishi, e kuqe.
Janë kapur disa duke prerë pemë, një rresht vidhesh përgjatë Shumë të Nderuarve dhe Trimave.
Arrita një shikim të fortë, përtej çdo dyshimi.
Jam i ri në lagje, por megjithatë kam gjithato njohje.
Të njohurit kalojnë dorë më dorë një shishe të errët.
“Më mirë se një shqelm nën vete”.
“Më mirë se sa një goditje me shkop në sy”.
“Më mirë se sa goditje në bark me një peshk të lagët”.
“Më mirë se sa e shtyrë me gisht, kur ke një gur të madh mbi shpinë.”
“A nuk do të bëjë një pllaquritje, kur të bjerë tashti?”
“Shpresoj të jem këtu e ta shoh. Kridheni shaminë time në gjak”.
“Fyell fytyrëfyçkë”.
Shqita grremçin e dorës së majtë duke lënë të majtin në vend.
Dhe u zgjata.
Për t’u ngjitur në malin e xhamtë, së pari njeriu kërkon një motiv për të qenë.
Askush nuk i është ngjitur malit ndonjëherë për interes të shkencës, në kërkim të famës, apo ngaqë mali është një sfidë.
Ato nuk janë arsye për të qenë.
Por një arsye për të qenë është diku.
Në majë të malit ndodhet një kështjellë prej ari dhe në një dhomë të saj rri…
Të njohurit më thërrasin.
Dhjetë duar jua shkatërrojnë asin për katër minuta.
… i bukuri simbol magjepsës.
Shqita grremçin e majtë duke lënë në vend të djathtin.
Dhe u zgjata.
Është ftohtë në lartësinë 206 këmbë dhe, kur pashë poshtë, më la guximi.
Një togë kalorësish qarkonin poshtë malit, ku shumë burra rënkonin në hjekë.
“Zgjimi i interesit epshor në realitet kohët e fundit ka ardhur duke u kufizuar.” (Anton Ehrennzwig)
Disa pyetje gëlojnë në mendjen time.
A e ngjiti kush një mal të xhamtë për një parehati vetjake, thjesht për t’i hequr magjepsjen një simboli?
Ende i duhen simbole egos më të fortë të së sotmes?
Vendosa që përgjigja e këtyre pyetjeve është “po”.
Përndryshe, çfarë po bëja 206 këmbë mbi vidhet e sharruar, mishin e bardhë të të cilëve unë nuk mund ta shihja nga lartësia ime trupore?
Mënyra më e mirë për të dështuar në ngjitjen e malit është të jesh kalorës me armurë të rëndë – thundrat e kalit të të cilit shkaktojnë papërmbajtshëm shkëndija në anët e malit.
Kalorësit e mëposhtëm kanë dështuar në ngjitjen e malit, duke rënkuar grumbuj-grumbuj: Sir Giles Guilford, Sir Henry Lowell, Sir Albert Denny, Sir Nicholas Vaux, Sir Patrick Grifford, Sir Gisbourne Gower, Sir Rhomas Grey, Sir Peter Coleville, Sir John Blunt, Sir Richard Vernon, Sir Walter Willoughby, Sir Stephen Spear, Sir Roger Faulconbridge, Sir Clarence Vaughan, Sir Hubert Ratcliffe, Sir James Tyrrel, Sir Walter Herbert, Sir Robert Brakenbury, Sir Lionel Beaufort dhe shumë të tjerë.
Të njohurit e mi u futën midis kalorësve të vrarë.
Të njohurit e mi u futën midis kalorësve të vrarë, duke koleksionuar zilka, kuleta, duke përlarë orë, dhurata femrash.
“Paqja mbretëron në vend, falë njohjes së besimit në vete të secilit.” (M. Pompidou)
Kështjella e artë ruhet prej një shkabe, që i përkulet koka prej rubinëve flakërues.
Shqita grremçin e dorës së majtë, duke pyetur veten nëse…
Të njohurit po shkulin dhëmbët e artë të kalorësve që nuk kanë dhënë shpirt ende.
Në rrugë ka njerëz që e fshehin qetësinë pas fasadës së një ëndrre të turbullt.
“Simboli konvencional (si bilbili që lidhet me melankolinë), madje megjithëse është pranuar mjaft nëpërmjet përkimit, nuk është një shenjë (si semaforët), sepse, përsëri, me sa duket, zgjon ndjenja të thella dhe shihet si tipar zotërues përtej asaj që syri shikon.” (Diksioneri i termave letrarë)
Disa bilbila me semaforë lidhur te këmbët fluturuan përbri meje.
Një kalorës me armurë të kuqe duket përmbi mua.
I kredhur në armurë, lëshoi piskama të çjerra kundër xhamit.
Më pa me bisht të syrit ndërsa kalonte.
Tha fjalën “Muerte” ndërsa kalonte.
Unë shqita grremçin e djathtë.
Të njohurit po grindeshin se cili do të merrte apartamentin tim.
Unë rishqyrtova kuptimet konvencionale të arritjes së kështjellës.
Kuptimet konvencionale të arritjes së kështjellës janë si vijim: “Shkaba ngul thonjtë e mprehtë në mishin e njomë të djaloshit, por ai e kalon dhimbjen pa nxjerrë zë dhe mbërthen këmbët e shpendit me dy duart. I alarmuar, shpendi ngrihet në ajër dhe fillon të rrotullojë kështjellën. Djaloshi qëndron trimërisht. Shikon pallatin që vezullon, i cili nga rrezet e arta të hënës duket si një llambë e vagëlluar; dhe dallon dritaret e ballkonet e kullës së kështjellës. Duke nxjerrë një thikë të vogël nga brezi, ai ia pret të dyja këmbët shkabës. Shpendi ngrihet në ajër duke kuisur dhe djaloshi bie në një ballkon të madh. Në këtë çast hapet një derë dhe ai shikon një kopsht plot me lule e pemë, si dhe të bukurën princeshë magjepsëse. (Libri i verdhë i zanave)
U frikësova.
Kisha harruar fashat.
Kur shkaba nguli kthetrat e mprehta në mishin tim të butë…
A do të kthehem për fashat?
Por nëse kthehem për fashat do të më duhet të duroj përbuzjen e të njohurve të mi.
Vendosa të vazhdoj pa to.
“Nëpër shekuj imagjinata e tij (e njeriut) e ka bërë jetën një praktikë të gjallë për të gjithë energjitë…” (John Masefield)
Shkaba i nguli kthetrat e mprehtë në mishin tim të butë.
Por unë e durova dhimbjen pa u ankuar dhe mbërtheva këmbët e shpendit me të dy duart.
Grremçi mbeti në vend, duke u mbajtur te këndet e drejta të anëve të malit.
E alarmuar, shkaba më ngriti në ajër dhe filloi të rrotullojë kështjellën.
Unë u mbajta trimërisht.
Vështrova pallatin vezullues i cili, prej rrezeve të zbehta të hënës, u duk si një llambë e vagëlluar; atëherë m’u shfaqën dritaret dhe ballkonet e kullës së kështjellës.
Pasi nxora një thikë të madhe nga brezi, ia preva shkabës të dyja këmbët.
Shpendi u ngrit lart duke kuisur dhe u lëshua gjithë dritë në ballkonin e gjerë.
Ndërkohë u hap një derë dhe pashë një kopsht plot me lule e pemë, si dhe të bukurin simbol magjepsës.
Iu avita simbolit, gjithë shtresa kuptimi, por kur e preka, u shndërrua në një princeshë të mrekullueshme.
E hodha princeshën e mrekullueshme kokëposhtë te të njohurit e mi.
Kush beson, të merret me të.
As shkabave nuk u kihet besë, fare, për asnjë çast.