
(Foto ilustruese)
Kujtim RRAHMANI
15 mars 1957.
Dritë kish ra e dielli nuk kish dalë.
Dema po flinte posi një qengj në prehër të profetit.
Babai e thërriste Demë, nëna e shokët e thërrisnin Dem, mësuesja dhe fqinja mocanike Hysa e thërrisnin Demkë.
– Çou bir me shkue në shkollë! Çou kadal’ me nanën!
Dema, një djalkë nëntëvjeç, me faqet si simite, u përpëlit në shtrat, u rrotullua sa andej-këndej derisa e mundi perandorinë e gjumit. Më në fund u ngre ulur. Saora u kujtua se ishte ëndrra me top dhe me këngën me gjela, pula e vezë “Pula, gjeli – bani rokoko” që nuk e linte të zgjohej. Tashti nisi të këndonte nën zë Pula, gjeli…dhe të vishej. Këndonte po mendjen e kishte te topi dhe te loja.
Me këngë e me gaz në buzë lau sytë dhe doli në odën e bukës ku po e priste e ëma me petulla të ngrohta. Por, para se të ulej në tryezë, Dema doli e mori topin që e kishte lënë në kthinë dhe e vendosi afër magjes së bukës e po e sodiste nga tryeza. Sa përtypte një kafshatë petulle, sa ia hidhte një sy topit e lëshonte një murmurimë melodie, pastaj një fjalë kënge; sa kollofiste sërish një kafshatë tjetër, sa i hidhte prapë një shikim topit, sa nxirrte atë murmurimë melodie a ndonjë fjalë kënge. Po hante duke kënduar.
– Qenke çue në krah të djathtë sot, o Dem, – ia pat e ëma, në qejf për shendin e të birit.
Kur ora ra shtatë e gjysmë, Dema vuri çantën në krah, thirri shokët e tij të lagjes: Sylën, Palin, Abazin, mbasandaj i lëshoi një zë edhe Hysës, e cila sikur po priste majë gishtash thirrjen e tij, dhe u nis me ta për në shkollë me këngë e gaz, me tamtame e brohori. Topi i printe përpara si kumandar dhe binte sa në duart e njërit sa të tjetrit.
Edhe kalimtarët e rastit, rrugës së fshatit, e panë atë ditë se Demka ishte në qejf. Një hap e një fjalë, rokoko, e bardha ve, mejdan, një hopa me top, një hap tjetër e një fjalë tjetër e nota melodie tashmë në zë, dilnin nga goja e Demkës si kokrra të mëdha gruri bojëdukati e shkriheshin në ajër duke u bërë një me erën. Fol e këndo e luaj, luaj e fol e këndo, këndo e fol e luaj, hynë në oborr të shkollës.
Po fjalët e gazi kishin shaluar erën e kishin rënë në vesh të mësuesit Zekë. Dhe mësuesi Zekë u kishte thënë kolegëve të tij “A po ndieni a po më bëjnë veshët? Dikush edhe po këndon” dhe kishte marrë turr e fluturim e në oborr.
Mësuesi Zekë nuk e kishte nxjerrë asnjë zë, asnjë fjalë; nuk i ishte përgjigjur as mirëmëngjesit të nxënësve, po ishte vërsulur e ia kishte ngjitur si kaçubet mbas qafe Demës dhe e kish përplasur si një plaçkë të vjetër. Pastaj ishte çjerrë “Pedma atë top këta” dhe kur ia kishin dhënë, ky ia kishte futur briskun e tij kryq e tërthor sa topi ishte shndërruar në dy gjysmëhëna të prera me thikë e pa shpresë të jenë më së bashku. Ndërkaq Dema qëndronte shtrirë në tokë ende. Kurrkush nuk kuptoi pse e qysh po ndodhte tërë kjo. Veç brufullima u dëgjua nga goja e mësuesit Zekë:
– A edhe po këndon a?
Dhe ia ngjiti prapë Demës pas qafe si kaçubet me dorën e djathtë dhe me grushte të dorës së majtë e godiste nga mundej dhe përsëriste “A edhe po këndon a?” pastaj i binte edhe me shkelma, ku e zinte hapin, derisa e plandosi si një thes të vjetër në dyshemenë e zyrës së mësuesve duke përsëritur “edhe po këndon, bile.”
Tevonaj, mësuesi Zekë iu afrua një komodine rrangallë e vjetër, prej nga nxori një thupër thane të zhveshur si kamxhik, e t’iu vërsul Demës që thuajse ishte shtrirë pa ndjenja në dysheme. Iu çue një herë dorës së tij të djathtë, të shfaqur më fort, e kur fëmija e tërhoqi me instinkt dorën, ky t’iu çue fytyrës vap andej e vap këndej, po kur instinkti i fëmijës e fshehu fytyrën mbi dysheme, ky t’iu çue kresë e qafës e rrunëzakut të shpinës; ndërsa fëmija po dridhej e s’po mund të nxirrte zë as brimë as vaj, ky iu sul të ndenjurave të tij, pulpave të këmbëve e deri në thembra; thuajse po kërkonte pikat e trupit ku thupra dhemb më shumë, ndaj dhe, ndonëse ai ishte n’alivani, iu kthye tash cik-cak, herë këmbëve, herë bythëve, herë supeve e duarve, gjersa thuprës i kërcyen cpierrat lart në tavan e shkuan e ranë mbi gjoksin e mësueses Ajshe, e cila sapo hyri në zyrë dhe pothuajse u ngri e mbeti si statujë; ajo nuk po nxirrte dot një fjalë se s’po vinte në vete porse sytë iu rrëmbushën me lot dhe më në fund, sikur u zgjidh nga zinxhirët që ia kishin lidhur këmbë e duar e mendje dhe me buzën që po i dridhej në vaj, pothuajse klithi:
– Boll ma! A po don me e mbytë a?!!!
Mësuesi Zekë i rrotulloi sytë, i mbllaçiti do tinguj nëpër gojë dhe pastaj u çor:
– Ooooj shoqeee! Ka vdekë Mosha Pijade e ky po këndon!
Mësuesja Ajshe, që ishte mësuesja e Demit, sikur e ndjerë në faj që s’ia kishte dalë të reagonte më herët, nuk e çoi më tutje po shkoi e provoi ta sillte në vete Demën duke ia lagur faqet e gushën. Në heshtje, mbi duart e saj të lagura e faqet e hundët e përgjakura të Demës pikën lotët e saj. E kur loti i saj piku mbi syrin e djathtë të Demës, ai hapi sytë. Buza i ishte çarë e syri i tij pyeste “Pse?”. Pyeste “Çka”dhe “Pse?”.
Mësuesi Zekë shfrente ende.
– I bir’ i qenit! Ka vdekë Mosha Pijade e ky këndon e bën zef. Kot ndërton jetë te re për këta qena.
“Jetë te re?!!!”, po pyeste shikimi i mësueses Ajshe, por jo goja. Po pyeste e po rebelohej për vdekje shikimi i saj duke shtuar më vete “Na e lini ju neve të vjetrën, merreni ju të renë, mor laro”, po të rebelohej edhe zëri s’ia vlente dot; e kishte provuar tashmë i ati i saj.
– Shteti duhet të merret me këtë punë, – ia miratonte Zekës mësuesi tjetër, Hysi. – Duhet me e futë në mengene babën e tij; me këndue ai vetë një herë se pse biri i tij këndon e bën dajre kur biri i krejt popujve të Jugosllavisë ndërron jetë.
– Në vend se me mbajtë zi i madh e i vogël…
– Në vend se me i ba me vaj edhe gurin e drunin…
– Ky…
– Epo…
– Edhe qesh, madje!
– Mësuesja Ajshe dëgjonte si nëpër mjegull çjerrje e britma, akuza e propozime për denoncime në organet e sigurimit, sharje e pështymje… Ajo i futi krahun Demkës së vogël që sapo i kishte mbushur nëntë vjet dhe e çoi në kabinetin e biologjisë. Aty ia lau fytyrën edhe njëherë. Aty dritës së syrit që po dridhej e po pyeste “pse?” mësuesja Ajshe iu përgjigj me një buzëqeshje dhembshurake dhe e shtrëngoi në gji kokën e Demkës. Vetëm atëherë shikimi dhe dhembja e Demkës nxori zë.
– Pse mësuese?!!! Pse më rrahu mësuesi Zekë?
Çfarë t’i thoshte mësuesja e tij, nxënësit të saj më të mirë, më të dashur, më gazmor; atij që e recitonte me pasion poemthin “Bukuria” të Naim Frashërit? Pse ishte rrahur vogëlushi i bukur topolak që e këndonte “Bukurinë”?
– Po… – zuri të belbëzonte mësuesja,- ka vdekur Mosha Pijade, Demkë.
– Mosha Bijade?
– Mosha Pi-ja-de.
– E kush është Mosha Pijade, mësuese?!
– Mosha Pijade?…
– Po!
– Paj ai ishte… njeri i madh i shtetit…
– I madh?
– I rëndësishëm për shtetin, Demkë.
– E pse më rrahu mua mësuesi Zekë?
– Sepse ti ke kënduar ndërkohë që Mosha Pijade ka vdekur.
– Unë kam kënduar… Pra, unë nuk është dashur të këndoj, apo jo, mësuese.
– ?!… Paj… nuk është dashur të këndosh sepse mësuesi ka menduar se ti e ke bërë këtë qëllimisht, se je gëzuar që ka vdekur Mosha Pijade.
– Të betohem mësuese se nuk e kam pasur për këtë. Unë kurrë nuk e dija kush është Mosha Pijade, mësuese. As jam gëzuar dhe as jam pikëlluar.
– Mos e thuaj më këtë ‘nuk e dija kush është Mosha Pijade’ se mësuesi Zekë dhe disa mësues të tjerë mund të nervozohen edhe më keq. Ata mendojnë se ti duhej ta dije me doemos kush është Mosha Pijade dhe se ai ka vdekur. Për çdo rast, bëj se nuk e ke ditur që ka vdekur Mosha Pijade, por jo se nuk e dije kush është ai e çka është jeta e re..
– Mësuese, e çfarë është jeta e re?
– Jeta e reee?!, – e zgjati fjalën mësuesja pa ditur t’i japë përgjigje të saktë Demkës.
– Po ja…, është jeta e bukur që tani e kemi e nuk e kemi pasur, Demkë. Derisa nuk kemi provuar jetën e re, në jetën e vjetër kemi hequr keq… nuk kemi pasur kooperativa, traktorë… ta marrim shembull: kali mbetet simbol i jetës së vjetër ndërsa traktori i jetës së re!
– Por… por, mua mësuese, më pëlqen edhe traktori, por shumë më shumë e dua kalin. E di? Atë vrançin që e kemi pasur në shtëpi dhe që e shiti baba parvjet, e shoh shpesh në ëndërr. E ka pasur një blanë nën gjurin e djathtë…
Mësuesja u pendua që i bëri një krahasim të tillë djalit. Iu duk sa vetëm po e fuste thellutave e telasheve në vend që t’ia jepte dorë të dilte së andejmi. I tha:
– Mirë Demkë, po ti mos thuaj askund se e do më shumë kalin se traktorin e këso gjërash…
– Po pse…?!
– Oh, Demkë! Lëre mos pyet kaq shumë, o xhan!
– Do bëj si më thua ti mësuese!
– Ashtu, zemra ime!
– Mësuese, nuk mund të mos e bëj edhe një pyetje. Eee… çfarë nëse edhe fëmijë të tjerë nuk e dinë se ka vdekur Mosha Pijade dhe këndojnë?
Mësuesja Ajshe qeshi me vete.
– Po… do të ishte mirë të mos i dëgjonte mësuesi Zekë, – ia priti ajo me humor.
– E çfarë nëse kuptohet se dikush nga fëmijët a burrat e do më shumë kalin se traktorin…?!
– Por lëre tash kalin, more Demkë….!
– Mësuese, e çfarë nëse këndon e vallëzon edhe ndonjë i rritur?
– Hëëm, ata i pret edhe më keq Demkë, po leri këto gjëra tani, pije këtë gotë me ujë e pusho pak.
Pasi Demka e mori veten paksa, mësuese Ajshja u kthye në zyrë ku tashmë ishin ftohur sadopak gjakrat dhe nga frika se mësuesi Zekë do e lajmëronte rastin në sigurim dhe do ta akuzonte edhe të atin e Demës, foli para të gjithëve:
– Djali nuk dinte gjë për vdekjen e Mosha Pijades, prandaj kishte kënduar.
Mësuesi Zekë i hapi sytë
– Si?! Dhe ti po i beson?!
– Nuk ka pse të gënjejë.
Ai u vrenjt dhe tashti foli edhe më me siguri:
– Mendon se është në rregull që ai dhe familja e tij të mos dinë gjë për vdekjen e shokut Mosha Pijade?!
– Kur tërë bota e ka marrë vesh… – ia mbajti ison mësues Hysi.
Mësueses iu mblodh një lëmsh në grykë, një herë iu mblodh vreri në grykë, pastaj seç iu kthye i tërë ai vrer në gaz po nuk guxoi të qeshte. Tha:
– Unë e di vetëm se ai nuk dinte gjë për këtë punë. Ju e dini se ai është nxënësi im më i mirë dhe nuk do të bënte diçka të tillë me qëllim për vdekjen e kujtdo qoftë, se… lëre më të Mosha Pijades.
Meqë mësuesit e tjerë nuk po mbanin anë, mësuesi Zekë e shikoi në sy mësuesin Hys sikur t’i thoshte “e sheh si këta mbajnë anën e reaksionarëve dhe shkatërruesve të jetës së re” dhe si duket u pajtua ta mbyllte me kaq.
Pasi kërkoi nga mësuesja Rozë që të kujdesej për klasën e saj për pak kohë, mësuesja Ajshe e shoqëroi Demën në shtëpi. Ndihej ngushtë dhe nuk dinte si të shfaqej para prindërve të tij; ç’t’u thoshte se i ka ndodhur, si ta shpjegonte tërë këtë mesele?!
Kur e pa e ëma e Demës të birin të hynte në oborr bashkë me mësuesen, një hulli habie iu vizatua në ballë. Po kur shqoi nga afër fytyrën e mavijosur e hundën ku vëreheshin ende shenja gjaku, iu dridh buza, e përqafi fytyrën e tij duke e shtrënguar në gji, por nuk u dha….se fundja, gjithandej nëpër shkolla fëmijët hanin dajak. E ftoi mësuesen brenda me dashamirësi dhe i bëri një kafe. Demka u ul afër mësueses dhe mbante kokën ulur si i zënë në faj. Dikur mësuesja tha:
– Erdha t’ju them se sot… Demkës i ka ndodhur një… aksident, pastaj filloi ta marrë veten, – Demka ka ardhur sot në shkollë duke kënduar e lozur pa e ditur se ka vdekur Mosha Pijade…
– Mosha Pijade?- pyeti e ëma e Demkës si me habi.
– Po, Mosha Pijade!
– Aha, – duket sikur i ra në të e ëma e Demkës, – sikur e kam ndie diku këtë emën.
– Poo, Mosha Pijade ka vdekur dhe Demka nuk e ka ditur dhe ka ardhur në shkollë me këngë në gojë… Një nga mësuesit ka menduar se Demka po e bënte këtë me qëllim dhe… e ka rrahur Demkën. – Dhe pasi heshti një çikë, ajo vazhdoi – Erdha t’ju them se më vjen shumë keq që kjo i ka ndodhur Demkës, ai nuk meritonte diçka të tillë. Ai është më i miri i më të mirëve. Vërtet më vjen shumë keq, – tha mësuesja dhe u ngrit e mësyu derën.
Pastaj e kthye dhe përqafoi një herë Demkën, i tha diçka në vesh për çka ky pohoi me kokë dhe sikur buzëqeshi, e puthi fort, u përshëndet dhe me të ëmën e tij dhe iku. Kur shkeli pragun, ia shkeli syrin edhe një herë Demkës dhe këtij iu bë zemra mal.
Demi sikur u ndie i shëruar nga përqafimet e puthjet e mësueses dhe të s’ëmës ndaj deshi të dilte e të luante në oborr po e ëma i tha ”prit pak,” e futi në dhomën e tij dhe e zhveshi që t’ia shihte trupin. Çka me pa?! Trupi çivita-çivita nga koka te thembrat, i Demkës së vogël, ia nxori asaj vajin që e kishte mbytur gjer atëherë.
– Po çka të paskan ba katilat, bre?!, – klithi ajo sa e frikësoi edhe vetë Demin i cili u kthye drejt asaj e po i thotë me përgjërim:
– Mos qaj, nanë! Nuk po më dhemb kurrkund.
Dhe mu në atë dakik hyri në dhomë babai i Demit. E pa hartën e çivitave në trupin e të birit, iu drodh pak mjekra dhe e pyeti me zë të fortë të shoqen:
– Çka ka?
E shoqja ia shpjegoi të gjitha. Pasi dëgjoi, i rrapëlloi derën dhe doli jashtë.
Në mbrëmje ai i ftoi në odë të afërmit e kushërinjtë. Kur Demi kaloi nga dera, i zuri veshi fjalë e muhabete që lidheshin me të. Njëri fliste ashtu tjetri kështu, kishte propozime e kundërshtime, fjalë të ashpra e më të buta, derisa u dëgjua zëri i kushëririt më të vjetër, Lamit.
– Lene këtë punë, burra, masi s’asht ba ma keq!
– Ah, Moshë, Moshë… , – dëgjohej zëri i një tjetri që, sa dukej, po mbetej i pakënaqur me këtë përfundim.
Demi nuk kishte dëgjuar të tjera gjëra por ishte ndjerë i tronditur nga tërë ajo që kishte ndodhur dhe ajo që po flitej tani dhe ishte kthyer ke e ëma e i kishte thënë:
– Nanë, thuaj babës që unë jam mirë edhe nuk ka nevojë me u marrë me mësuesin Zekë ma gjatë.
E ëma ishte habitur me urtinë e të birit dhe ia kishte marrë prapë kryet në gji e i kishte thënë “shko e flej tash.” Sa çudi! Atë ditë, krejt gazi e kënga e mëngjesit që i ishte shfaqur në buzë Demkës, tashti në mbrëmje i qe tretur në sytë e mbushur me lot. Vetëm në një fije të cepit të buzës së majtë, i ishte vizatuar një trohë buzagaz. Mbase nga fjalët në vesh të mësueses.
Dema – Demi – Demka, po i dorëzohej gjumit. Se përse, atij i pëlqente ta thërrisnin tri faresh, të jetonte në trininë e emrit të vet. Para se t’i platiteshin qepallat, atij seç i tha mendja se nuk donte t’i zhgënjente asnjërin nga ata emra edhe pse nuk i dukej aspak punë e lehtë.
E ëma e Demit, këtij shkatërruesi të vogël të jetës së re, hyri në dhomë pasi atë e kishte kllapitur gjumi ndërsa ajo fija e hollë e buzëqeshjes posi fija e flokut të tij të mëndafshtë po i rrinte ende në buzë.
“A thua, mendoi ajo, çfarë do t’i ketë thënë atij në vesh mësuesja, kur erdhi me të në shtëpi; si ia kishte mbjellë këtë buzëqeshje?” se edhe ajo buzëqeshje i qe dukur si kjo tani?!
Pikërisht kur po mendonte kështu, u dëgjua trokitja në derë. Ajo u befasua kur shqoi mësuesen e Demit, e cila nuk e zgjati fare dhe pasi tha “kjo është për Demkën” lëshoi në duart e hutuara të kësaj një top të bukur, tha “natën e mirë” dhe iku si era. Për një çast asaj i vetëtoi në mendje buzëqeshja e Demkës përballë arkivolit të Moshës, përballë një arkivoli që mund të ishte më së paku i Moshës por që nuk e përjashtonte as atë, dhe tha me vete:
“A thua mund të ketë përshëndetje më të bukur për një të shtrirë në arkivol se sa një buzëqeshje? Ku të jetë të na përcjellin me buzëqeshje…?”
Ishte sot dhe u bë dje. Ishte nesër dhe u bë sot!
Drita po merrte dynjanë. Po hidhte shkëlqimin në yjet e zjarrta mbi topin që po rrinte afër krevatit të Demkës.
Kur e thirri e ëma për shkollë, Dema – Demi – Demka, fërkoi sytë plot gaz po, pa i hapur ende mirë e shikuar përreth, u vrenjt ca dhe pyeti të ëmën:
– A ka vdekë kush sot?
NO COMMENT