
SI U PËRKTHYEN “PËRRALLAT” E KALVINOS
Kujtim Abdi
Me një sëmundje të pashërueshme u rrita dhe u plaka, të rrëmoj në turra librash, dhe sa më të shqyer e të vjetër të jenë ata, aq më të dashur më bëhen! Këtë sëmundje e vuajta në Shqipëri, sepse ishte gati e pamundur të bije në gjurmë librash të ndaluar, dhe kur u largova për në Romë mendova se u shërova. Më kujtohet fare mirë në një nga ditët e para kur u futa tek librari Minerva, fare pranë Vilës Albani. Libra, libra, libra, pa fund, çfarë të doje! Mblodha disa nën krah si të kisha gjetur një thesar e iu afrova kasës pa i parë çmimet mbrapa e pa e bërë llogarinë. Fatura doli me një shumë që nuk e dispononte xhepi im prej emigranti fillestar, e një dilemë e tmerrshme më filloi përbrenda, se cilin të lë e cilin të marr! Ashtu si i gjymtuar mbas një dyluftimi, me librin e sapoblerë, u ula në një zabel të Villa Borghese-s e fillova ta lexoj si i uritur deri sa dielli ra mbas degëve të rrapave në perëndim. Më dukej se kisha gjetur botën e premtuar të dëshirave e as s’më shqetësonte aspak kaosi qarkullues i zhurmshëm roman. Kur arrita në shtëpi kisha përtypur më të shumtat e përrallave e më vinte keq që të nesërmen do t’i vinte fundi. Isha si i magjepsur nga pasioni i Kalvinos, për të mbledhur këto margaritarë popullorë cep më cep të Italisë, e t’iu përshtaste atyre një gjuhë sa moderne, aq dhe në frymën e kohës, si një ekzorçist që zallin shndërron në margaritarë.
Kur libri mbaroi, nuk doja ta pranoja. Ashtu i yshtur nga dëshira mora të përkthej njërën. E futa në një zarf e ia nisa një miku zemre, të gëzohej për pak e të përjetonte po ato ndjesi të miat. Me të dytën poashtu, e poashtu me të tretën, e me radhë. Çdo letër në zarf mbante nga një përrallë të përkthyer që nisej për në një vend të huaj, si këmbët e atij që i kishte mbledhur luginë më luginë ato perla.
Por jeta e desh që të zhvendosesha nga Roma në Vjenë. U nisa po me atë çantë mëshine që kisha ardhur para pesë vjetësh nga Shqipëria me ca thërrime të domosdoshme brenda, duke menduar se një ditë do të rikthehem me makinë, a tren, për të marrë të tjera gjëra. Nuk kaluan shumë ditë dhe e zonja e shtëpisë më telefonon nga Roma me zë të tronditur e më thotë se ja kishin shpërthyer apartamentin e një familje nga jugu i Italisë kishte hyrë me forcë duke i zënë shtëpinë, si një shtëpi të dytë që ajo kishte, kur të tjerë s’kishin se ku të fusnin kokën. Kundrejt këtij fakti policia dhe organet ishin të pafuqishme dhe pronari i ri me ndihmën e të tjerëve hidhte çdo ditë në plehra gjëra të pa vlera, kaseta muzike, libra në italisht e në gjuhë të tjera të mallkuara, shënime me makinë shkrimi të sistemuara në kutia kartoni. Thuajse në çdo orë përfundonin në kontejnerin e plehrave foto të mia, korrespondencë letrash, fletë të përkthyera me jetë shenjtorësh, tregime magjepsëse nga Poe, poezi përlotëse nga Quasimodo, tekste filozofike e fetare, poezi të miat në italisht, shënime llogarish, e turli gjërash që përbëjnë jetën private.
Sa vuajtje shkakton një përdhunim i tillë! Uroj të mos e provojë askush!
Asnjëherë koha nuk e zbuti këtë dhunim, por sa kalonte aq dhe më i dhimbshëm bëhej. Të dukej se ca fëmijë t’i kishin zhdukur në ndonjë kamp përqendrimi. Por fatmirësisht ndonjëri nga ata kishte udhëtuar në zarf në vatrën e ndonjë miku e që për fat është ende gjallë si qeniet e çuditshme të përrallave, e ja ku sot rikthehet mbas kurbetit, në një pakicë dorëshkrimesh të ngjyera gati tridhjetë vjet më parë.
Sa gjë e magjishme të gjesh mbas kaq kohe qoftë dhe një fletë të rrudhosur e që me zor lexohet, e fillon dhe e rikopjon duke i falur ringjalljen, e të bëhet si një Hy që dikur qe i përbuzur për paganizëm.
Ja pra, kuriozisht me pak fjalë është fati i mbijetesës së këtyre përrallave, që më tepër kanë sot vlerë aventureske, se sa në ato ditë përkushtimi!
ITALO KALVINO
FIORENTINI
(Piza)
Na ishte njëherë një Fiorentin që çdo mbrëmje merrte pjesë në biseda dhe dëgjonte njerëzit të tregonin për udhëtimet e tyre në vende të ndryshme të botës. Ai s’kishte asgjë të tregonte për veten, mbasi gjithë jetës kishte jetuar në Firence dhe prandaj i dukej vetja si guak.
Kështu i hipi në kokë të udhëtonte; s’gjeti rehat deri sa i shiti të gjitha, përgatiti bagazhet dhe u nis. Ec e ec, deri në mes të natës, kur trokiti në derën e një famullitari për të kaluar natën. Famullitari i shtroi për të ngrënë dhe ndërsa hante e pyeti se për ku shkonte. Kur dëgjoi se Fiorentini kish marrë rrugët për të pasur diçka të tregonte dhe ai në Firence, tha: – Edhe mua më ka lindur shpesh kjo dëshirë, dhe meqë është rasti, nëse s’të vjen keq, vazhdojmë bashkë.
Me gjithë qefë, – u përgjigj Fiorentini. – As më shkonte ndërmend se do të pëlqente.
E në të aguar u nisën sëbashku, Fiorentini dhe famullitari.
Nata i zuri pranë një hani. Kërkuan të strehoheshin dhe hanxhiu i pyeti: – Për ku udhëtoni? – Pasi mësoi qëllimin e tyre i lindi dhe atij dëshira të shkonte me ta, e kështu në agim u nisën sëbashku.
Përshkuan mjaft rrugë, gjersa më së fundi arritën në pallatin e një Gjiganti.
Trokasim, – tha Fiorentini, – kështu kur të kthehemi në shtëpi kemi të tregojmë për një Gjigant.
Gjiganti hapi derën dhe i ftoi brenda. – Po të doni jetojmë bashkë, – tha më pas ai, – për kishëzën më mungon famullitari, për hanin hanxhiu, dhe për Fiorentinin, ndonëse për të s’kam nevojë, po do t’i gjejmë një vend edhe atij.
Të tre thanë njëzëri: – Mrekulli! Të jesh në shërbim të një Gjiganti natyrisht që do të shohësh gjëra të çuditshme, e kush e merr me mend ç’do të kemi të tregojmë më pas! – dhe pranuan. I shpuri të flenë dhe gati tërë natës mendoi se ç’do t’i kurdiste të nesërmen.
Që pa gdhirë mirë Gjiganti i tha famullitarit: – Hajde me mua të t’tregoj librat, – dhe e futi në një dhomë. Fiorentini që ishte mjaft kurioz, dhe s’donte të humbte rastin për të parë ndonjë gjë interesante, vuri syrin tek vrima e çelësit dhe pa se ndërsa famullitari u përkul të shihte librat, Gjiganti ngriti shpatën dhe i preu kokën, dhe e futi në një vozë.
“Kjo po, vlen të tregohet në Firence! – mendoi Fiorentini. – E keqja do të jetë se s’do të më besojnë!”.
Famullitarit ja sqarova punën, – ju drejtua Gjiganti, – tani hajde të tregoj hanin e ç’do të bësh.
Dhe Hanxhiu pa ja bërë dysh e ndoqi Gjigantin drejt një dhome.
Fiorentini nga vrima e çelësit pa se si shpata e Gjigantit ndau trupin nga koka e hanxhiut, e të përfundonte dhe ai në një vozë.
Pothuaj se ndjehej i lumtur për sa gjëra të çuditshme kishte të tregonte kur të kthehej, e u trishtua në çast kur mendoi se mbas famullitarit dhe hanxhiut i vinte rradha atij, e kështu s’do të mund të tregonte asgjë. Mendoi se më mirë ishte të ikte, por sakaq Gjiganti doli nga dhoma dhe i tha para se t’i caktonte dhe atij punën, donte të drekosej. U ulën në tavolinë, por Fiorentini s’qe e mundur të gëlltiste qoftë dhe një kafshatë, por vetëm mendonte se si të shpëtonte nga kthetrat e Gjigantit.
Gjiganti kishte një sy të shtrembër. Në të mbaruar të drekës Fiorentini filloi t’i thotë: – Gjynah! Ti je mjaft i pashëm, por veçse ky syri…
Gjiganti që për herë të parë dëgjonte dikë t’i fliste për syrin e tij, u vu në siklet, s’e zinte vendi, përplaste qerpikët dhe shtrembëronte vetullat.
E di? – vazhdoi Fiorentini, – njoh një barishte, që për sytë e shtrembër është një mrekulli, dhe më duket se e kam parë këtu në kopshtin tënd.
Vërtet? – u hodh përnjëherësh Gjiganti. – E ke parë në kopshtin tim? E atëherë ç’pret? Hajde ta gjejmë!
Dhe dolën për në kopësht, e duke dalë Fiorentini pa me vëmendje portat dhe bravat, që t’i kishte të qarta në kokë kur t’ia mbathte. Në kopsht këputi një bimë çfarëdo: kur u futën brenda e vuri të ziej në një enë me vaj.
Po të them që përpara se do të dhëmbi pak, – i tha Gjigantit. – A je i zoti ta durosh dhimbjen pa lëvizur?
As diskutohet! – iu përgjigj ai.
Them se është më mirë të të lidh mbas kësaj tavoline të mermertë, sepse nëse lëviz sado pak, operacioni dështon.
Gjiganti që donte me çdo kusht ta drejtonte syrin pranoj me kënaqësi të lidhej mbas tavolinës së mermertë. Kur e lidhi mirë si një sallam, Fiorentini ia zbrazi tenxheren me vaj të përvëluar në të dy sytë duke e qorruar krejt dhe ia dha vrapit nëpër shkallë duke menduar: “Kjo po, është për të treguar!”.
Gjiganti me një ulërimë sa bëri të dridhet toka u ngrit me gjithë tavolinën mbi shpatulla dhe iu vu pas. Por duke e kuptuar se kështu i verbër qe e kotë ta ndiqte mendoi të përdorte dredhinë: – Fiorentin! – i thirri. – Pse s’ma mbaron kurën? Sa do të të jap? Vetëm më shëro! Ja këtë unazë! – të cilën sapo e hoqi nga gishti. Ishte një unazë e magjepsur.
Ma jep! – tha Fiorentini, – këtë do ta çoj në Firence dhe do t’ia tregoj kujtdo që s’do t’më besojë! – Por me ta marrë e ta vënë në gisht, ja që gishti iu kthye në mermer, i rëndë sa që i duhej ta tërhiqte dorën zvarrë, e mezi hiqej përpara. Aq sa mbas pak s’mund të vazhdonte më, mbasi s’ja dilte të ngrinte peshën e krahut. U mundua ta heqë unazën prej gishtit, por s’arriti dot. Gjiganti gati po e zinte. Në kulm të dëshpërimit Fiorentini nxori nga xhepi një thikë dhe e preu gishtin. Vetëm kështu mundi të shpëtojë dhe t’i zhduket Gjigantit.
Arriti në Firence me gjuhën që i varej jashtë, dhe i kishte ikur çdo dëshirë jo vetëm për të parë botën, por dhe për të treguar qoftë dhe për një gjë! Për gishtin tha se e kishte prerë duke korrur bar.
DUNAI DHE NASTASIA
Një ditë në qytetin e Kievit, princi i famshëm Vladimir festonte me miqtë e tij, princër e bujarë, kalorës dhe vajza luftëtare, gëzimi i të cilëve shndriste si një kohë e bukur. Princi, ndryshe, ishte ulur në një qoshe buzëvarur: të gjithë miqtë e tij ishin të martuar, ndërsa ai kishte mbetur akoma beqar dhe ditët i dukeshin tmerrësisht të gjata. – Kush prej jush do të më gjejë një grua? – tha më sëfundi. – E dua të gjatë dhe të hijshme, me faqe të kuqe dhe me lëkurën të bardhë si të lepurushit në dimër.
Asnjëri s’guxoi t’i propozojë gjë, deri sa më sëfundi Dunai Ivanoviç i doli përpara dhe i tha: – Unë njoh një vajzë që është tamam për ty. Mbreti sypatrembur i Lituanisë, kujdestar personal i të cilit kam qenë, ka dy vajza të bukura. E madhja, princesha Nastasi, është një luftëtare e vërtetë, gjithmonë në frontin e parë të luftës; ndërsa e vogla, Evpraksia, është me gjithë mend një grua e shkëlqyer për ty: e gjatë, e bukur dhe lëkurëbardhë.
E pyeti atëherë princi Vladimir: – Fjalë të bukura, këto të tuat, kreshnik Dunai. Por mbreti i Lituanisë është i fortë dhe i pasur, dhe për më tepër mjaft xheloz për vajzat e tija. Si pra do të mund të ma sjellësh të bukurën Evpraksi këtu? Sa njerëz të armatosur don me vete, dhe sa flori të duhet për të bindur padronin tënd, mbretin e Lituanisë, të më japë dorën e vajzës së tij?
Me këto fjalë, Dunai qeshi dhe kështu iu përgjigj princit Vladimir: – S’më duhet as ushtri dhe as ar për ta bindur. Më mjafton vetëm miku im Dobrinja Nikitiç; për çdonjërin nga ne një hamshor të fuqishëm, me shala mbi të cilat s’është ulur akoma njeri tjetër, frerë që s’janë përdorur kurrë më parë. Dhe jepna një letër në të cilën të shpjegosh misionin tonë, si dhe që kërkon dorën e bijës së mbretit.
Princi Vladimir ja përmbushi këto kërkesa, dhe kur këta të dy arritën në pallatin e mbretit të Lituanisë, lanë kuajt në oborr, dhe Dunai e vuri Dobrinjën të mbante rojet: – Dhe në momentin e duhur – i tha – të jeshë gati që të shkasim menjëherë.
Dunai hyri brenda, bëri shenjën e kryqit dhe u përul, sipas zakonit, nga të katër anët, por më tepër përpara mbretit.
Përshëndetje, Dunai Ivanoviç – tha mbreti. – Ç’erë e mirë të pruri?
Kam një mision të rëndësishëm për të kryer – u përgjigj Dunai. – Vij si lajmëtar i princit Vladimir, i cili kërkon dorën e bijës tënde Evpraksia.
Nga këto fjalë mbreti u bë si bishë: – S’ja jap vajzën time princit Vladimir, që është një njeri pa vlerë, e për më tepër dhe i shëmtuar. Dhe për paturpësinë tënde do të të fus në burg, ku do të qendrosh deri sa ta pranosh që ke bërë gabim.
Në këto fjalë Dunai iu afrua tavolinës së listë tek e cila mbreti qe ulur dhe i lëshoi një grusht të tillë sa e bëri copash. Dhe vetë toka mëmë u dridh prej forcës së goditjes.
S’kam ardhur vetëm – i bëri të ditur Dunai – por me mikun tim Dobrinja Nikitiç.
Në këtë moment hynë duke rendur që prej oborrit ta lajmëronin mbretin se jashtë qe një i huaj, i cili me dorën e majtë mban për kapistrash dy kuaj shtatlartë dhe me të djathtën një topuz të madh, me të cilën po vret çdo njeri që guxon t’i afrohet.
Thuaj mikut tënd të qetësohet – iu lut mbreti. – Shoh se është dëshirë e Perëndisë që bija ime të martohet. – Dhe thirri shërbëtorët e të bijës, duke i urdhëruar ato t’i bënin banjë Evpraksisë, t’i rregullonin flokët dhe ta vishnin me rrobat më të bukura, sepse do të shkonte në Rusinë e Madhe të martohej me princin Vladimir.
Dobrinja Nikitiç dhe Dunai u nisën pa humbur kohë për në Kiev, dhe ky i dyti tërhiqte kalin e princeshës prej frerësh. Ra nata, dhe Dunai ngriti një tendë, dhe kur u shtri të flinte vuri pranë këmbëve shpatën e mprehur mirë, tek koka një dorezë hekuri dhe pranë saj topuzin e tij. U zgjua nga trokëllima e një kali që kaloi rrëmbimthi pak më tutje; nata qe kaq e errët sa asgjë s’mund të shihej, por nga zhurma menduan se duhej të ishte një kalorës tartar. Në të gdhirë, nga thellësia e gjurmëve të patkonjve dhe nga distanca e fluturimit të gurëve, tre herë më larg se hedhja e një shigjete, kuptuan se s’ishte një kalorës i çfarëdoshëm. Atëherë Dunai i besoi Evpraksinë Dobrinjës që ta çonte në Kiev, dhe vetë u vu në gjurmët e të ashtuquajturit kalorësi tartar. Përfundimisht e arriti, dhe para se ta mbërthente ose ta godiste me heshtë, i thirri me të madhe: – Ku don të shkosh, more barbar i mallkuar? – Në atë çast kalorësi filloi të ulërasë e të turfullojë kaq sa kali i Dunait u hodh përpjetë nga frika. Atëherë Dunai iu vërsul tartarit me heshtë duke e rrëzuar nga shala, dhe vetëm atëherë e pa se s’kishte të bënte me një burrë, por me një grua. – Unë jam princesha Nastasia – tha kjo. – Dje, ndërkohë që isha në shtëpi, dy kalorës rrëmbyen motrën time, dhe unë i jam vënë prapa e betuar ta kthej mbrapsh Evpraksinë ose të vdes. – Dunai mbeti i habitur nga kurajo e vajzës dhe i fali jetën, duke i kërkuar që dhe të martohej me të.
Në të njëjten ditë në Kiev u kremtuan dasmat e princ Vladimirit me princeshën Evpraksia dhe e Dunait me Nastasinë; të dyja motrat u bënë të krishtera dhe festimi i dasmave zgjati dymbëdhjetë ditë. Hëngrën dhe pinë, dhe kur i zu vera kalorësit filluan të mburreshin. Dunai ngulte këmbë se s’kishte harkëtar më të zotin se ai, por gruaja e tij e sfidoi në garë. – Një unazë e argjendtë do të vihet mbi kokën e njërit prej nesh – u vendos. – Tjetri do të tërhiqet pesëqind hapa prapa dhe shigjeta do të kalojë përmes unazës.
Pranuan, dhe iu la gruas përpara të provonte aftësinë. Tre herë radhazi shigjeta e Nastasisë kaloi përmes unazës të vendosur mbi kokën e të shoqit, pa e rrëzuar atë. Por kur i erdhi radha Dunait, princesha Nastasi iu lut të mos e provonte dhe qante me dënesë.
I dashur Dunai – i tha – plotësoma këtë dëshirë, futmë në dhe deri në mes, bjermë me kamzhik deri sa të më mbulosh me gjak, vetëm me shigjetë mos gjuaj, sepse do më vrasësh mua dhe tët bir që e mbaj në bark, i cili ka një bukuri të rrallë. Duart i ka të arta deri në bërryla, këmbët të argjendta deri tek gjunjët, përreth kokës ka një kurorë me yje, prej çdo qimeje të flokëve të tij varet një perlë e shtrenjtë, mbrapa tij shndrit hëna dhe sytë e tija nxjerrin rreze dielli, vërtet është një mrekulli.
Por Dunai as donte ta dëgjonte, mbasi e mundonte mendimi që ekzistonte një harkëtar më i zoti se sa ai. E tërhoqi fort harkun, futi majën e shtizës në helmin e nepërkës dhe me këtë përshkoi gjoksin e bukur të Nastasisë. Dhe kur vdiq i hapi barkun, dhe nxori fëmijën dhe pa që ishte i mrekullueshëm, ashtu siç kishte thënë Nastasia. Atëherë në kulm të dëshpërimit, nguli në tokë shigjetën dhe u hodh sipër saj, duke vdekur kështu mbi të. Dy lumenj buruan në vendin ku burri dhe gruaja vdiqën: njeri u quajt Nastasia, tjetri Dunai, ky që sot quajmë ne Danub.
NJË NATË NË PARAJSË
(Friuli)
Na ishin njëherë dy miq të ngushtë, që duheshin aq shumë sa kishin bërë këtë betim: kush të martohej i pari do të thërriste shokun për kumbarë-martese, edhe nëse do të ishte në fund të botës.
Pak kohë më pas, njëri prej dy miqve vdes. Tjetri, që donte të martohej, nuk dinte si të bënte, kështu-që i kërkoi mendim rrëfyesit.
Punë e ngatërruar, – tha kryefamullitari, – ti duhet ta mbash fjalën. Thirre, edhe pse është i vdekur. Shkoji tek varri e i thuaj këtë që duhet t’i thuash. Vjen a s’vjen është punë për të.
Djali i vajti tek varri e i tha: – Miku im i shtrenjtë, arriti momenti të martohem; hajde të jesh kumbari-martesës!
U hap dheu e doli jashtë miku i tij. – Sigurisht që do vi, duhet ta mbaj fjalën e dhënë, se për ndryshe nuk e di për sa kohë do t’më duhet të qëndroj në Purgator.
Shkuan në shtëpi, dhe më pas në kishë për ceremoninë e martesës. Mbas saj u shtrua tavolina e dasmës dhe miku filloi të tregojë histori nga më të ndryshmet, por për këto që kish parë në botën tjetër as që bëri fjalë. Dhëndri digjej ta pyeste, por i mungonte kuraja. Në fund të darkës, i vdekuri u ngrit dhe tha: – I dashur mik, mendoj se ta plotësova dëshirën, s’të mbetet tjetër veçse të më përcjellësh njëçikë.
Pa diskutim! Veçse dëgjo, për pakë, mbasi e merr me mend, është nata e parë me nusen time…
Natyrisht, sa të duash!
Dhëndëri e puthi lehtas nusen. – Po shkoj ta përcjell pak, kthehem shpejt, – dhe doli me të vdekurin. Duke u llafosur pa e vënë re arritën tek varri. U përqafuan. I gjalli mendoi: “Nëse nuk e pyes tani nuk e pyes më kurrë”, mori guximin e i tha: – Dëgjo i dashur, dua të të pyes për diçka, ty që je i vdekur: përtej ç’bëhet?
S’mund ta shpjegoj, – u përgjigj i vdekuri. – Se je kurioz, hajde dhe ti me mua në Parajsë.
Varri u hap, dhe i gjalli ndoqi të vdekurin. E sakaqë u gjendën në Parajsë. I vdekuri e shpuri të shihte një pallat të kristaltë, të mrekullueshëm, me porta të arta, ku brenda engjëjt i binin veglave, Shën Pjetri luante në kontrabas, të tjerët kërcenin. I gjalli po shihte me gojë hapur, e kush e di sa do të kishte qendruar aty po të mos i kishte tërhequr vëmendjen i vdekuri: – Hajde të shkojmë në një vend tjetër tani! – Dhe e çoi në një kopësht ku pemët në vend të gjetheve kishin zogj të të gjitha ngjyrave që këndonin mrekullisht. – U hutove fare, vazhdojmë! – Dhe e shpuri në një lëndinë ku vallëzonin engjëjt të gëzuar dhe në qejfë si të dashuruarit. – Tani do të çoj të shohësh një yll! – Me yjet kurrë nuk lodhesh së-pari, por këtu në vend të ujit lumenjtë sillnin verë dhe dheu ishte i gjithi prej djathi.
Për një çast u kujtua: – Thuamë kumbarë, u bë një orë që jemi këtu? Duhet të kthehem mbasi nusja do të jetë mërzitur.
Më duket se u ngope me kaq sa pe?
Ç’thua?
Ka mjaft të tjera për të parë!
E di, por është më mirë të kthehem.
Mirë, si të duash, – dhe i vdekuri e shoqëroi deri tek varri e më pas u zhduk.
I gjalli me të dalë nga varri nuk e njohu më varrezën. Ishte mbushur plot me monumente, statuja, pemë të vjetra dhe mjaft të larta. Në të dalë të varrezës, pa pallate, tramvaje, automobilë, aeroplanë, në vend të atyre shtëpiave me gurë që mbante mend. “Ku dreqin jam! Mos kam humbur rrugën! Si janë veshur këta njerëz!”.
Pyeti një plakush: – Xhaxho, ky vend quhet…?
Po, ky qytet quhet kështu.
Mirpo, s’po i jap dum! A e din se ku është shtëpia e këtij që është martuar dje?
Dje? Unë jam sakrestan dhe ta them me siguri se dje s’është martuar njeri!
Si është e mundur? Jam martuar unë! – dhe i tregoi se si kishte shoqëruar në Parajsë kumbarin e tij të vdekur.
Je duke thënë ëndrra, – tha plaku. – Kjo është një histori e vjetër që e tregojnë të moçmit: për dhëndrin që ndoqi kumbarin e tij në varr dhe s’u kthye më, dhe e shoqja vdiq prej hidhërimit.
S’është e mundur! Dhëndëri jam unë!
Mirë pra! Gjëja e vetme që mund të bëjmë është të shkojmë pa humbur kohë e të konsultohemi me Veskovin.
Veskovin? Po këtu është vetëm një kryefamullitar!
Ç’famullitar! Ka kaq vjet që këtu është vënë Veskovi. – dhe e shpuri tek Veskovi.
Veskovi, kur i riu i tregoi ç’i kishte ndodhur, u kujtua për një histori që e kishte dëgjuar në fëmijëri. Mori regjistrat dhe filloi t’i çfletojë: tridhjetë vjet më parë, jo; pesëdhjetë vjet, jo; njëqind, jo; dyqind, jo. Dhe vazhdoi të hapte të tjera. Më së-fundi, mbi një fletë krejt të grisur e të zhyer, gjeti vërtet këta emra. – Ka ndodhur treqind vjet më parë. Dhëndëri u zhduk në varrezë dhe nusja vdiq prej hidhërimit. Lexo këtu po s’besove!
Ky jam unë!
Ke qenë në botën tjetër? Tregomë, të lutem tregomë diçka!
Por djali u zverdh si t’i vinte vdekja dhe u shemb përdhe. Kështu vdiq, pa mundur të tregojë asgjë nga sa kishte parë.
KATËRMBËDHJETSHI
Na ishte një nënë dhe një baba që kishin trembëdhjetë djem. I lindi dhe një tjetër, të cilin e quajtën Katërmbëdhjetësh. U rrit shpejt dhe kur u bë i madh e ëma i tha: – Ka ardhur koha që dhe ti të ndihmosh trembëdhjetë vëllezërit e tjerë në arë që prashisin. Merre këtë shportë me mëngjesin për ty dhe të tjerët e nisu.
Në shportë i futi katërmbëdhjetë kulaçe, po kaq racione djathi dhe katërmbëdhjetë litra verë; dhe Katërmbëdhjetshi u nis. Në mes të rrugës e mori uria dhe u ul e i hëngri të tëra, të katërmbëdhjetë kulaçet me djathë dhe të katërmbëdhjetë litrat e verës.
Të vëllezërit që mbetën gojëthatë i thanë: – Merr dhe ti një shat e prashit me ne.
Dhe Katërmbëdhjetshi: – Dakort, por dua një shat që të peshojë katërmbëdhjetë herë më shumë.
Të vëllezërit ia gjetën shatin në këtë peshë dhe ai u tha: – Provojmë kush prashit më shpejt deri në fund të arës?
Filluan të prashisin të gjithë njëherësh, por Katërmbëdhjetshi arriti i pari në fund të arës.
Që nga ajo kohë e pastaj, Katërmbëdhjetshi punonte sëbashku me të vëllezërit: punonte sa për katërmbëdhjetë vetë dhe hante po sa të katërmbëdhjetë, aq sa të vëllezërit u bënë si karthia.
Në këtë kohë e ëma dhe i ati i thanë: – Dil njëherë për kismet! – dhe Katërmbëdhjetshi u nis. Takoi një be që kishte nevojë për pesëmbëdhjetë punëtorë.
Unë punoj sa për katërmbëdhjetë dhe haj sa për katërmbëdhjetë, pra dua dhe rrogën sa për katërmbëdhjetë vetë, – i tha ai, – po të më pranosh me këto kushte vij.
Beu e provoi duke e vënë të punojë sëbashku me një bujk tjetër, dhe ndërsa ai ngulte një herë shatin në dhe, Katërmbëdhjetshi e ngulte katërmbëdhjetë herë, e kështu prashiste gjithë arën.
Kur pa beu se e tërë ara ishte e lëruar nuk donte t’i jepte pagën dhe mendoi se si ta hiqte qafe. – Dua të më bësh dhe një shërbim tjetër, – i tha. – Të shkosh në ferr me shtatë mushka e katërmbëdhjetë fuçi e t’i mbushësh me ar nga Luçibelo.
Pa tjetër, – iu përgjigj Katërmbëdhjetshi, – vetëm më jep dhe një danë që të peshojë katërmbëdhjetë kile.
Me të marrë danën, i dha një kamzhik mushkave, dhe mori rrugën e Ferrit. Me të arritur në portat e Ferrit, i tha djajve: – Thirrmëni pak Luçibelon!
I dha kryetarit të djajve letrën e padronit të tij, ku i kërkonte t’i mbushte katërmbëdhjetë fuçi me ar.
Hajde brenda! – iu përgjigj Luçibelo. Me të hyrë katërmbëdhjetë djaj iu vërsulën që ta hanin të gjallë, por sapo hapnin gojën, Katërmbëdhjetshi ia shkulte gjuhën me danë dhe i vdiste në vend. Mbeti vetëm Luçibelo kryetari i djajve.
E si ti mbush katërmbëdhjetë fuçitë kur ti m’i vrave punëtorët që duhet t’i ngarkonin?
I mbush unë, – iu përgjigj Katërmbëdhjetshi; dhe mbasi mbaroi punë i tha: – Faleminderit, po shkoj!
Mendon të ikësh kështu, kaq kollaj? – i tha Luçibelo dhe hapi gojën ta përpijë. Katërmbëdhjetshi e kapi për gjuhe me danë, e ngriti peshë dhe e lidhi nga pas; pastaj me mushkat të ngarkuara me ar doli nga Ferri.
Me të arritur në shtëpinë e padronit e njohu me të; Luçibelo i habitur e pyeti: – Ç’duhet të bëj tani?
Katërmbëdhjetshi e urdhëroi: – Merre padronin tim dhe kthehu me të në Ferr!
Djalli s’e zgjati më dhe Katërmbëdhjetshi u bë zot i të gjithave.
NO COMMENT