Jorge Luis Borges

VETËVRASËSI

Nuk do të ngelet asnjë yll në natë.

Nuk do të ngelet as nata.

Do të vdes dhe bashkë me mua përmbledhja

e të padurueshmit univers.

Do t’i fshij piramidat, medaljet,

kontinentet dhe fytyrat.

Do ta fshij akumulimin e të shkuarës.

Historinë do ta bëj hi, hirin hi.

Perëndimin e fundit po shoh.

Zogun e fundit dëgjoj.

Asgjënë ia lë trashëgimi askujt.

BASHKËFAJTORI

Më kryqëzojnë dhe unë duhet të jem kryqi dhe gozhdët.

Më zgjasin gotën dhe unë duhet të jem helmi.

Më mashtrojnë dhe unë duhet të jem gënjeshtra.

Më vënë zjarrin dhe unë duhet të jem ferri.

Duhet të lëvdoj dhe të falënderoj çdo çast të kohës.

Ushqimi im është çdo gjë.

Pesha e saktë e universit, poshtërimi, ngazëllimi.

Duhet të përligj atë që më plagos.

S’ka rëndësi lumturia apo fatkeqësia ime.

Unë jam poeti.

ZGJIMI

Zbardh dita dhe ngadalë ngrihem unë

Nga ëndrrat e mia në ëndrrën e të gjithëve

Dhe gjërat zënë vendet e përditshme

Vendet e tyre dhe tek e tashmja si lumë

Derdhet shtypëse, e pamasë, e djeshmja

E mjegullt: shekulloret eksode

Të shpendit dhe njeriut, legjionet

Që hekuri shpartalloi, Roma dhe Kartagjena.

Gjithashtu kthehet jeta e përditshme:

Zëri, fytyra, frika dhe fati im.

Ah sikur vdekja, ai tjetri zgjim,

Një kohë pa kujtesë, caktuar të kishte

Për gjithçka unë isha, për emrin tim!

Ah sikur ajo e nesërme të jetë harrim!

ELEGJI PËR KUJTIMIN E PAMUNDUR

Çfarë s’do të jepja unë për kujtimin
E një rruge dheu me gjerdhe të ulët
Dhe të një kalorësi të madh që zë agimin
(Të gjatë dhe të brejtur pelerinën)
E një prej ditëve të fushnajës,
Në një ditë pa datë.
Çfarë s’do të jepja unë për kujtimin
E sime mëje duke këqyrur mëngjesin
Në vilën e Santa Irenes,
Pa e ditur ende se mbiemri i saj Borhes do të bëhej.
Çfarë s’do të jepja unë për kujtimin
E betejës në Sepeda
Dhe të kisha parë Estanislao del Kampon
Duke përshëndetur plumbin e parë
Me ngazëllimin e guximit.
Çfarë s’do të jepja unë për kujtimin
E një porte oborri të fshehtë
Që im at e shtynte çdo mbrëmje
Para se të humbiste në ëndërr
Dhe që për të fundit herë e shtyu
Katërmbëdhjetë shkurtin e 38-s.
Çfarë s’do të jepja unë për kujtimin
E barkave të Hangistit,
Duke lënë brigjet e Danimarkës
Për të zbuluar një ishull
Që ende s’ishte Anglia.
Çfarë s’do jepja unë për kujtimin
(E kisha dhe e humba)
E një pëlhure të artë të Turnerit,
E paanshme si muzika.
Çfarë s’do të jepja unë për kujtimin
Që ta kisha dëgjuar Sokratin
Që, mbrëmjen e helmit,
Shqyrtoi plot kthjelltësi çështjen
E pavdekësisë,
Duke gërshetuar mitet dhe arsyet
Ndërsa vdekja mavi ngjitej
Që nga këmbët e ftohta akull.
Çfarë s’do të jepja unë për kujtimin
Që do të më kishe thënë se më doje
Dhe që do ta kisha gdhirë natën pa gjumë,
I dërrmuar dhe i lumtur.

LUMTURIA

Ai që përqafon një grua është Adami. Eva është ajo grua.
Gjithçka ndodh për herë të parë.
Diçka të bardhë kam vërejtur në qiell. Më thonë se është hëna,
por ç’mund të bëj me një fjalë dhe një mitologji.
Pemët ma shtien pak frikën. Janë kaq të bukura.
Kafshët e qeta afrohen që unë t’iu them emrat e tyre.
Librat e bibliotekës nuk kanë shkronja. Ato gëlojnë kur unë hap librat.
Kur shfletoj atlasin projektoj formën e Sumatrës.
Ai që ndez një fije-shkrepës në terr, zjarrin është duke shpikur.
Në pasqyrë është dikush tjetër që përgjon.
Ai që këqyr detin, Anglinë po këqyr.
Ai që shqipton një varg të Lilienkronit, në betejë ka hyrë.
Kam ëndërruar Kartagjenën dhe legjionet që e shkretuan Kartagjenën.
Kam ëndërruar shpatën dhe peshoren.
Bekuar qoftë makthi, që na zbulon se mund ta krijojmë ferrin.
Ai që zhytet në lumë, në Gang po zhytet.
Ai që vështron një orë rëre, shpërbërjen e një perandorie po këqyr.
Ai që luan me një thikë, vdekjen e Qezarit po ndjell.
Ai që fle është gjithë njerëzit.
Në shkretëtirë pashë Sfinksin e ri, të sapondërtuar.
Asgjë s’është e lashtë nën diell.
Gjithçka ndodh për herë të parë, por në një mënyrë të përjetshme.
Ai që lexon fjalët e mia, ato është duke i shpikur.

BRENGË PËR ÇDO VDEKJE

I çliruar prej kujtesës dhe prej shpresës,

i pakufi, abstrakt, pothuaj e ardhme,

i vdekuri nuk është një i vdekur; është vdekja.

Si Perëndia e mistikëve,

për të Cilën duhet mohuar çdo gjykim,

i vdekuri kudogjendshmërisht i largët

nuk është veçse rrënimi dhe mungesa e botës.

Ia vjedhim gjithçka,

nuk i lëmë asnjë ngjyrë as edhe një rrokje;

ja ku është oborri që nuk e shohin më sytë e tij,

ja atje trotuari ku dikur priti shpresën e tij.

Madje dhe atë që mendojmë, mund të ishte duke e menduar edhe ai;

e kemi ndarë si hajdutët

pasurinë e netëve dhe të ditëve.

GJËRAT

Bastuni, monedhat, çelësat,

E bindura bravë, të vonuarat shkrime

Që të paktat ditë të mbetura të jetës sime

S’kanë për t’i lexuar, kutia e shahut dhe letrat,

Një libër dhe e vyshkur mes faqeve të tij

Një manushaqe, monument i një nate

Pa dyshim të paharrueshme por e harruar tani,

E kuqja pasqyrë perëndimore ku përflaket

Një aurorë imagjinare. Sa shumë gjëra,

Gozhdë, kupa, atlase, oborre, limonë,

Na shërbejnë si skllevër të pagojë,

Të verbra dhe habitshëm heshtur të tëra

Tej harresës sonë kanë për të vazhduar;

Nuk do ta dinë kurrë që kemi shkuar.

NJË LEXUES

Le të mburren të tjerët për faqet që kanë shkruar;

unë krenohem për ato që kam lexuar.

Mund të mos kem qenë një filolog,

mund të mos kem shqyrtuar animet, mënyrat, shndërrimin e mundimshëm të shkronjave,

d-ja që ngurtësohet në t-ë,

barasvlerën e g-së dhe k-së,

por gjatë viteve të mi kam ushtruar

pasionin për gjuhën.

Netët e mia janë mbushur me Virgjilin;

ta kem ditur dhe ta kem harruar latinishten

është një zotërim, sepse harresa

është një prej formave të kujtesës, bodrumi i saj i mugët,

fytyra tjetër e fshehtë e monedhës.

Kur në sytë e mi u fshinë

të zbrazëtat pamje të dashura,

fytyrat dhe faqja,

iu përkushtova studimit të gjuhës së hekurit

që përdorën të vjetrit e mi për të kënduar

shpatat dhe vetmit,

e tani, nëpërmjet shtatë shekujsh,

që nga Thule-ja e Fundit,

më mbërrin zëri yt, Snorri Sturluson.

Djaloshi, përballë librit, i nënshtrohet një disipline të përpiktë

dhe e bën pas një njohurie të përpiktë;

në moshën time, çdo ndërmarrje është një aventurë

që kufizohet me natën.

Nuk do të përfundoj t’i deshifroj gjuhët e moçme të Veriut,

nuk do t’i zhys dot duart plot ankth në arin e Sigurdit;

detyra që po ndërmarr është e pakufi

dhe do të më shoqërojë deri në fund,

jo më pak e mistershme se universi

dhe se unë, nxënësi.

DIKUSH

Një njeri i rrahur prej kohës,

një njeri që nuk pret më as vdekjen

(statistika janë provat e vdekjes

dhe s’ekziston askush që të mos e ketë fatin

të jetë i pavdekshmi i parë),

një njeri që ka mësuar t’i jetë mirënjohës

lëmoshës së thjeshtë të ditëve:

gjumit, rutinës, shijes së ujit,

një etimologjie të beftë,

një vargu latin apo sakson,

kujtimit të një gruaje që e ka braktisur

shumë vite më parë

dhe që sot pa brengë mund ta kujtojë,

një njeri që e di se e tashmja

është e ardhmja dhe harresa,

një njeri që ka qenë i pabesë

dhe që nga të tjerët ka vuajtur pabesi,

ndien papritur, teksa kalon rrugën,

një lumturi të mistershme

që s’vjen prej bregut të shpresës

por prej një pafajësie të hershme,

prej rrënjës së vet apo të një zoti të përtretur.

E di se nuk duhet ta këqyri nga afër,

sepse ekzistojnë arsye më të tmerrshme se tigrat

që do t’i tregojnë detyrimin e tij

për të qenë një fatkeq,

por përulësisht e pranon

këtë dallgë lumturie.

Ndoshta në vdekje do të jemi përgjithmonë,

kur pluhuri të bëhet pluhur,

ajo rrënjë e padeshifrueshme,

prej së cilës përherë do të rritet,

i drejtë apo mizor

qielli a ferri ynë i vetmuar.

HERAKLITI

Perëndimi i dytë.

Nata që zhytet në gjumë.

Dëlirja dhe harresa.

Perëndimi i parë.

Mëngjesi që qe agim.

Dita që ishte mëngjesi.

Dita e shumtë që do të jetë mbrëmje e sosur.

Perëndimi i dytë.

Ky kostum tjetër i kohës, nata.

Dëlirja dhe harresa.

Perëndimi i parë.

Agimi i heshtur dhe në agim

brenga e grekut.

Do të jetë, është, apo ishte,

ç’intrigë është kjo?

Ç’lumë është ky në të cilin rrjedh Gangu?

Ç’lumë është ky me burim të paimagjinueshëm?

Ç’lumë është ky

që tërheq zvarrë mitologji dhe shpata?

Është e kotë të flejë.

Rend nëpër ëndërr, në shkretëtirë, në një bodrum.

Lumi më rrëmben dhe jam ky lumë.

Prej një lënde të brishtë jam bërë, prej kohe të mistershme.

Ndoshta burimi është tek unë.

Ndoshta prej hijes sime burojnë,

fatale dhe të rreme, ditët.

ARTI POETIK

Të shikosh lumin bërë nga koha dhe uji

dhe të duket se Koha është një lumë,

të dish se humbasim si një lumë

dhe se fytyrat kalojnë si uji.

Të ndjesh se fjetje është nata pagjumë

se gjumi s’ëndërron dhe se vdekja

që tremb mishin tonë është vdekja

e çdo nate që po ashtu quhet gjumë.

Të shohësh te dita a te viti një simbol

të ditëve të njeriut dhe të viteve të tij,

të kthesh poshtërimin e viteve të tij

në muzikë, në pëshpërimë dhe simbol,

te vdekja të shikosh gjumin në perëndim

një ar i trishtuar, e tillë është poezia

se është e pavdekshme e mjera. Poezia

vjen si të jetë agim dhe perëndim.

Nganjëherë në muzg një fytyrë

na shikon thellë nga një pasqyrë;

arti di të jetë si kjo pasqyrë

që na zbulon tonën fytyrë.

Tregojnë se Odisea, i nginjur nga befasitë

nga dashuria qau kur pa të bukurën Itakë,

të blertë dhe të përvuajtur. Art qe ajo Itakë

me blerim të përjetshëm, jo nga befasitë.

Po ashtu është si ai lumi i pashtershëm

që shkon e mbetet dhe është kristal nga po ai

Heraklit i ndryshueshëm, i cili është po ai

dhe prapë është tjetër, si lumi i pashtershëm.

HIMN

Këtë mëngjes
ajri ka aromën e mrekullueshme
të trëndafilave të Parajsës.
Në breg të Eufratit
freskinë e ujit zbulon Adami.
Një shi i artë bie prej qiellit;
është dashuria e Zeusit.
Në det kërcen një peshk
dhe një njeri në Agrigjent do të kujtojë
se dikur ka qenë ai peshk.
Në shpellën që do të quhet Altamira
një dorë pa fytyrë ravijëzon lakimin
e një shpine bizoni.
Dora e ngadaltë e Virgjilit ledhaton
mëndafshin që sollën
nga mbretëria e Perandorit të Verdhë
karvanët dhe anijet.
Bilbili i parë këndon në Hungari.
Jezusi këqyr në monedhë profilin e Qezarit.
Pitagora u zbulon grekëve të tij
se koha ka trajtën e qarkut.
Në një ishull të Oqeanit
langonjtë e argjendtë ndjekin drerët prej ari.
Mbi një kudhër po farkojnë shpatën
që do t’i qëndrojë besnike Sigurdit.
Uitmani këndon në Manhatan.
Homeri lind në shtatë qytete.
Një virgjëreshë sapo zuri
njëbrirëshin e bardhë.
Tërë e shkuara kthehet si një dallgë
dhe gjithë këto gjëra të lashta shfaqen
sepse të puthi një grua.

Shqipëroi: Erion Karabolli